Կարաբեքիրը գրավում է Ալեքսանդրապոլը, վերջնագիր ներկայացնում. նոյեմբերի 6, 1920թ
«[Թուրք-հայկական] Ռազմական գործողությունները այնպիսի ընթացք ստացան, որ հայկական բանակի հրամանատարությունը ստիպված եղավ տաջիկ հրամանատարությանը զինադադարի առաջարկ անելու. հակառակորդի կողմից այդ առաջարկն ընդունվեց: Ռազմական գործողություններին զուգընթաց կառավարությունը չդադարեց դիմելու նաև դիվանագիտական միջոցների: Նախքան զինադադարի առաջարկ անելը կառավարությունը նոյեմբերի 3-ին հատուկ գրությամբ դիմում ուղարկեց Անգորայի կառավարությանը՝ առաջարկելով բանակցություններ սկսել և վերջնական հաշտություն կնքել Տաջկաստանի [Թուրքիա] և Հայաստանի միջև: Տարօրինակ զուգադիպությամբ, Անգորայի կառավարությունը նոյեմբերի 2-ին դիմել է [Հայաստանին], բայց կառավարությունը այդ գրությունը ուշ է ստացել: Որպեզի միանգամայն պարզվի ձեր առաջ դիվանագիտական բանակցությունների և զինադադարի ընթացքը, ես կկարդամ այն բոլոր գրություններն ու հեռագրերը, որոնք փոխանակվել են Հայաստանի կառավարության և Անգորայի կառավարության ու տաճկական [թուրքական] ուժերի հրամանատարության միջև»:
Հայկական բանակի հրամանատարությունը նոյեմբերի 5-ին զինադադարի առաջարկ է անում, որին ի պատասխան Քյազիմ Կարաբեքիրը ներկայացնում է թուրքական պայմանները:
—
Օհանջանյանը մեկ առ մեկ խորհրդարանին ու նախարարներին կարդալով ներկայացնում է Հայաստանի և քեմալականների միջև փոխանակված գրությունները:
—-
Քյազիմ Կարաբեքիրի պատասխանը
6 նոյեմբերի, 1920թ.
Ալեքսանդրապոլի հայ բանակի հրամանատարին
Հայաստանի հանրապետության կառավարության Անգորայի մեծ ժողովի կառավարությանը ուղղած հեռագիրը և արյունահեղությունից խուսափելու համար գործողությունների դադարեցնելու մասին ձեր գրույթունը այսօր՝ 6 նոյեմբերի, 1920թ., ժամը 9-ին ստացա: Կառավարությանս ուղղված հեռագիրը Անգորա հաղորդեցի: Իհարկե, ստանալիք պատասխանը ձեզ կհաղորդեմ:
Ինչպես որ մինչև այժմ հայ բանակին գրած հեռագրերիցս հասկացվում է, փափագելով արյունահեղությունից մինչև այդ պատասխանի ստացումը գործողությունները դադարեցնելու ձեր առաջարկը ընդունում եմ, որպեսզի զորամասերս ապահով լինեն, որ ձեր առաջարկը իրական է և անկեղծ և որպեսզի հաշտության պայմանների բանակցության ժամանակ մեր զորքը հետքը ապահովվի, փոխադարձաբար հետևյալ պայմանների ձեր կողմից ընդունելը և գործադրելը կառաջարկեմ:
- Այժմ Արփաչայից արևմուտք գտնվող հայ զորամասերը Ալեքսանդրապոլը մաքրելով Արփաչայից առնվազն 15 կիլոմետր դեպի արևելք պետք է քաշվեն:
- Ալեքսանդրապոլ քաղաքը չպիտի գրավվի, բայց բերդը և կայարանը մեր կողմից զինվորական գրավման տակ պետք է առնվեն: Ալեքսանդրապոլում հանրային ապահովությունը, կարգի պահպանության տակ գտնվելը Ալեքսանդրապոլի բնակչության պետք է հանձնվի:
- Նկատի ունենալով, որ Ալեքսանդրապոլը մեծ նշանակություն ունի որպես Թիֆլիս-Երևան երկաթուղու միացման կետ, Ալեքսանդրապոլի շուրջը 10 կիլոմետր տարածությամբ շրջանը թուրք բանակի վստահության համար, զորամասերի կողմից գրավվելուն արգելք չլինել:
- Զինադադարի տևողության միջոցին, թուրքական բանակի զորքերի վրա ոչ մի կողմից և ոչ մի պատրվակի տակ հարձակում չտանել և կրակ չբացել:
- Վերևի հոդվածները վաղը՝ 7 նոյեմբեր, 1920թ., կեսօրից հետո մինչև ժամը 5-ը ամբողջապես գործադրել և Արփաչայի արևմուտքը գտնված հողամասը և Ալեքսանդրապոլը հիշված օրը կեսօրից առաջ մինչև ժամի 10-ը ամբողջապես պարպել:
Եթե այս պայմանները չընդունվեն և 1920թ. նոյեմբերի 7-ի կեսօրից առաջ մինչև ժամը 8-ը համաձայնության պատասխան չտրվի, պատրաստ պիտի լինեմ զինվորական գործողությունները շարունակելու և սրանից առաջ եկած նյութական և բարոյական պատասխանատվությունը, իբրև հայկական բանակի հրամանատարի, Ձեզ պիտի պատկանի:
Հայտնելով սա, մատուցում եմ հարգանքներս:
Արևելյան բանակի ընդհանուր հրամանատար՝ Ֆերիդ Քյազիմ Կարաբեքիր
Նմանատիպ Լուրեր
Հայությունը՝ Երիտթուրքերի ցույցերում
1908 թվականի Երիտթուրքական հեղափոխության օրերին արևմտահայությունը մասնակցում էր բազմահազարանոց ցույցերին «ազատություն, հավասարություն, եղբայրություն» կարգախոսներով:
1919-1920 թթ. Բաթում-Երևան «Կյանքի երկաթգիծը»
«Ազատության պաշտպան» զրահագնացքի բրիտանական զինվորական անձնակազմը, Երևան, 1920 թ.
Թուրքիայի դաշնակից ԱՄՆ-ն տապալում է Արևմտյան Հայաստանի վերադարձի ծրագիրը
Եվրոպական մեծ տերությունները և Թուրքիայի դաշնակից ԱՄՆ-ն տապալում են Արևմտյան Հայաստանի վերադարձի ծրագիրը։ ԱՄՆ-ի ու Թուրքիայի հարաբերություններում կային որոշակի կնճիռներ։ Այդ համատեքստում 2021-ին ԱՄՆ-ն ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը, թեև գործնականում մեծ հաշվով դա ոչինչ չի տալիս Հայկական հարցին։
Հայ-ադրբեջանական կոնֆերանս․ Բաքու, 1919-ի դեկտեմբերի 14
Ադրբեջանի կողմից հայ-ադրբեջանական կոնֆերանսին կմասնակցեն Ֆաթալի Խան Խոյսկին, Մամեդ Հասան Հաջինսկին և Մամեդ Ռզա Վեքիլովը։
Հայերը, Թուրքիան, Ռուսաստանը եւ Արեւմուտքը. հայացք 1891 թվականից
Ներկայացնում ենք 1891 թվականի ապրիլին ամերիկյան The Atlantic Monthly ամսագրում հրապարակված Սեմյուել Գրին Ուիլեր Բենջամինի The Armenians and the Porte հոդվածի հայերեն թարգմանությունը:
Ալեքսանդր Սոլժենիցինի նոբելյան պատմությունը
Խորհրդային Միությունում Սոլժենիցինին Նոբելյան մրցանակ շնորհելը ռումբի պայթյունի էֆեկտ ունեցավ։ Շատերն անկեղծորեն ուրախացան ռուս վառ և ազնիվ գրողի համաշխարհային ճանաչման համար: Սակայն իշխանությունները և պաշտոնական գրական հանրությունը թշնամաբար են ընդունել Շվեդիայի ակադեմիայի որոշումը։ ԽՄԿԿ Կենտկոմը Նոբելյան մրցանակակրին վարկաբեկելու մի ամբողջ ծրագիր էր մշակել։