Գրականության Նոբելյան մրցանակը Ալեքսանդր Սոլժենիցինին շնորհվել է 1970 թվականի հոկտեմբերի 8-ին։

 

Ռուս ականավոր մտածող և գրող Ալեքսանդր Սոլժենիցինը հիսուներեք տարի առաջ պետք է ստանար իրեն շնորհված գրականության Նոբելյան մրցանակը։ Նրան վիճակված չէր ԽՍՀՄ-ից գնալ մրցանակաբաշխության, իսկ ավելի ուշ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահության հրամանագրով՝ Սոլժենիցինին զրկեցին խորհրդային քաղաքացիությունից և բռնի ուժով աքսորեցին Արևմուտք։ Այսպիսով, 1974 թվականին սկսվեց բռնի արտագաղթը։ Նա կարողացավ Ռուսաստան վերադառնալ միայն 20 տարի անց։

 

Խորհրդային Միությունում Սոլժենիցինին Նոբելյան մրցանակ շնորհելը ռումբի պայթյունի էֆեկտ ունեցավ։ Շատերն անկեղծորեն ուրախացան ռուս վառ և ազնիվ գրողի համաշխարհային ճանաչման համար: Սակայն իշխանությունները և պաշտոնական գրական հանրությունը թշնամաբար են ընդունել Շվեդիայի ակադեմիայի որոշումը։ ԽՄԿԿ Կենտկոմը Նոբելյան մրցանակակրին վարկաբեկելու մի ամբողջ ծրագիր էր մշակել։ ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի նախագահ Յուրի Անդրոպովն անձամբ զեկուցել է կուսակցության ղեկավարությանը ոչ միայն գրողին արատավորելու արշավի ընթացքի մասին, այլև ստեղծագործ մտավորականության այն ներկայացուցիչների մասին, ովքեր համարձակվել են չհամաձայնվել կուսակցական գծի հետ։

 

Սոլժենիցինի հալածանքների գագաթնակետը հասավ 1974 թվականին, երբ նրան ձերբակալեցին, զրկեցին խորհրդային քաղաքացիությունից և բռնությամբ վտարեցին երկրից։ Միայն սրանից հետո նա կարողացավ արժանի վարձատրություն ստանալ Շվեդիայի ակադեմիայից։ Նա երբեք դա չի գնահատել որպես իր անձնական հաջողություն։ Արդեն 1970 թվականին Շվեդիայի ակադեմիայի առաջին պատասխան հեռագրում նա գրել է. «Նոբելյան մրցանակ շնորհելիս ես հարգանքի տուրք եմ տեսնում ռուս գրականության և մեր դժվար պատմությանը»: Իսկ Տվարդովսկուն ուղղված նամակում նա գրել էր. «Իմ սիրտը ցավում է բոլոր ռուսների համար, ովքեր արժանի էին այս մրցանակին, բայց մահացան՝ չստանալով այն»:

 

Հետագայում նա ինքն էլ գրող Նաբոկովին առաջարկել է Նոբելյան մրցանակի և կշտամբել ակադեմիային՝ Տոլստոյի, Չեխովի, Բուլգակովի և Ախմատովայի անունները բաց թողնելու համար։

 

1972 թվականին Շվեդիայի ակադեմիայի քարտուղար Կառլ Գիրովը պատրաստակամություն հայտնեց անձամբ բերել Նոբելյան ցուցանակները Մոսկվա։ Ճիշտ է, Շվեդիայի դեսպանատունը, վախենալով խորհրդային իշխանությունների արձագանքից, հրաժարվեց արարողությունն անցկացնել իր տարածքում։

 

Հաջողելով խափանել Նոբելյան մրցանակի հանձնումը Մոսկվայում՝ իշխանությունները չկարողացան խանգարել Սոլժենիցինին գրել և ուղարկել իր Նոբելյան ելույթը արտերկիր նույն 1972 թվականին: Դրանում նա մարգարեաբար մատնանշում է նոր դարի գալիք վտանգները, այդ թվում՝ համաշխարհային ահաբեկչությունը. «Ինքնաթիռների առևանգմամբ, պատանդ վերցնելով, պայթյուններով և հրդեհներով նրանք ազդարարում են քաղաքակրթությունը ցնցելու և ոչնչացնելու իրենց վճռականությունը»:

 

Ալեքսանդր Սոլժենիցինն ապրեց մինչև 90 տարեկան: Անցնելով պատերազմը, ստալինյան ճամբարները, աքսորը և հայրենիքից բռնի աքսորը՝ նա միշտ հավատարիմ մնաց այն սկզբունքին, որը նա հնչեցրեց իր Նոբելյան ճառում. «Ճշմարտության մեկ բառը կհաղթի ամբողջ աշխարհին»: 90-ականների կեսերին վերադառնալով Ռուսաստան՝ նա դարձավ ժողովրդի խղճի կենդանի և անվախ ձայնը, ինչպիսին պետք է լինի իսկական արվեստագետը։

 

 

Աղբյուր՝ oragir.news