Թուրքերը և ռուսները 1920-ի օգոստոսի 10-ից նոյեմբերի 6-ը զավթեցին Արցախը, Զանգեզուրը, Նախիջևանը, Սուրմալուն, Կարսը, Շիրակը
1920 թ. օգոստոսի 10-ին, երբ Սևրում ստորագրվեց դաշնագիր, որը Հայաստանին խոստանում էր Մեծ Հայաստան, նույն օրը Թիֆլիսում ՀՀ վարչապետ Համո Օհանջանյանի Բյուրո-կառավարության ներկայացուցիչներ Արշակ Ջամալյանը և Արտաշես Բաբալյանը Ռուսաստանի ներկայացուցիչ Բորիս Լեգրանի հետ ստորագրեցին համաձայնագիր, որով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վիճելի համարվող Արցախը, Զանգեզուրը և Նախիջևանը գրավվեցին ռուսական զորքերի կողմից:
1920 թվականի օգոստոսի 10-ից մինչև նոյեմբերի 6-ը Հայաստանի Հանրապետությունը՝ ռուս բոլշևիկների և թուրք քեմալականների հարվածների, սպառնալիքների տակ, կորցրել է իր տարածքների (մի մասը հետագայում հետ է բերվել հազարավոր մարդկային կյանքերի գնով) մեծագույն մասը:
Օգոստոսի 10-ին, երբ Սևրում ստորագրվեց դաշնագիր, որը Հայաստանին խոստանում էր Մեծ Հայաստան, նույն օրը Թիֆլիսում ՀՀ վարչապետ Համո Օհանջանյանի Բյուրո-կառավարության ներկայացուցիչներ Արշակ Ջամալյանը և Արտաշես Բաբալյանը Ռուսաստանի ներկայացուցիչ Բորիս Լեգրանի հետ ստորագրեցին համաձայնագիր, որով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վիճելի համարվող Արցախը, Զանգեզուրը և Նախիջևանը գրավվեցին ռուսական զորքերի կողմից:
1920 թվականի սեպտեմբերից հոկտեմբեր՝ 6 շաբաթվա ընթացում թուրք քեմալականները Հայաստանից զավթեցին Սուրմալուն՝ Մասիս սարով, Կարսը՝ Անիի ավերակներով, ինչպես նաև Շիրակի դաշտավայրը՝ Ալեքսանդրապոլ, այսօր՝ Գյումրի, քաղաքով:
Այսպիսով, օգոստոսի 10-ից մինչև նոյեմբերի 7-ը, երբ կնքվեց հայ-ռուսական համաձայնագիրը (Լեգրանի հետ) և Քյազիմ Կարաբեքիր հետ զինադադարը (նոյեմբերի 7), ռուս բոլշևիկներն ու թուրք քեմալականները Հայաստանից զավթեցին Արցախը, Զանգեզուրը, Նախիջևանը, Սուրմալուն, Կարսը և Շիրակը: Այս շրջանները միասին կազմում են շուրջ 50 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածք:
1921 թվականին, Լեռնահայաստանի ժողովրդի դիմադրության շնորհիվ՝ Գարեգին Նժդեհի հրամանատարությամբ, բայց նաև Խորհրդային Հայաստանի առաջնորդ Աեքսանդր Մյասնիկյանի ջանքերով, Զանգեզուրը մաս կազմեց Խոհրդային Հայաստանի:
Նախիջևանը Հայաստանը կորցրել էր դեռ 1919-ի ամռանը: 1920-ի ամռանը, մի քանի շաբաթ, այսօրվա Նախիջևանի մաս կազմող Շարուրը միացվեց Հայաստանին, բայց թուրքերը կրկին գրավեցին այն:
Հայ ժողովուրդը և Արցախի ու Հայաստանի իշխանությունները Արցախը ազատագրեցին 1991-1994 թթ արյունալի պայքարի արդյունքում, որը հայկական կողմից խլեց շուրջ 7.000 մարդկային կյանքեր:
Սուրմալուն՝ հայ ժողովրդի խորհրդանիշ Մասիսով, կորցրեցինք 1920-ի աշնանը: Այս ճակատում Դրոն և Կուռո Թարխանյանը հերոսական մարտեր մղեցին ներխուժող քեմալականների դեմ՝ կորցնելով զինվորների գրեթե կեսը:
Կարսի ճակատում և Ալեքսանդրապոլում զորքն ու ժողովուրդը, բացի մի քանի հաջող մարտերի, հիմնականում խուճապահար լքեց տարածքները և հեռացավ: Մենք կորցրեցինք նաև չքնաղ Անին:
Քեմալականները Շիրակի դաշտավայրում մնացին 6 ամիս, մինչև 1921 թվականի ապրիլ՝ սպանդ ու ավեր սփռելով ամենուր: Բոլշևիկների սպառնալիքների տակ միայն նրանք հեռացան Ախուրյանի մյուս ափ:
Թաթուլ Հակոբյան
Լուսանկարում՝ Կարսը մեր օրերում
Աղբյուր՝ aniarc.am
Նմանատիպ Լուրեր
Հայությունը՝ Երիտթուրքերի ցույցերում
1908 թվականի Երիտթուրքական հեղափոխության օրերին արևմտահայությունը մասնակցում էր բազմահազարանոց ցույցերին «ազատություն, հավասարություն, եղբայրություն» կարգախոսներով:
1919-1920 թթ. Բաթում-Երևան «Կյանքի երկաթգիծը»
«Ազատության պաշտպան» զրահագնացքի բրիտանական զինվորական անձնակազմը, Երևան, 1920 թ.
Թուրքիայի դաշնակից ԱՄՆ-ն տապալում է Արևմտյան Հայաստանի վերադարձի ծրագիրը
Եվրոպական մեծ տերությունները և Թուրքիայի դաշնակից ԱՄՆ-ն տապալում են Արևմտյան Հայաստանի վերադարձի ծրագիրը։ ԱՄՆ-ի ու Թուրքիայի հարաբերություններում կային որոշակի կնճիռներ։ Այդ համատեքստում 2021-ին ԱՄՆ-ն ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը, թեև գործնականում մեծ հաշվով դա ոչինչ չի տալիս Հայկական հարցին։
Հայ-ադրբեջանական կոնֆերանս․ Բաքու, 1919-ի դեկտեմբերի 14
Ադրբեջանի կողմից հայ-ադրբեջանական կոնֆերանսին կմասնակցեն Ֆաթալի Խան Խոյսկին, Մամեդ Հասան Հաջինսկին և Մամեդ Ռզա Վեքիլովը։
Հայերը, Թուրքիան, Ռուսաստանը եւ Արեւմուտքը. հայացք 1891 թվականից
Ներկայացնում ենք 1891 թվականի ապրիլին ամերիկյան The Atlantic Monthly ամսագրում հրապարակված Սեմյուել Գրին Ուիլեր Բենջամինի The Armenians and the Porte հոդվածի հայերեն թարգմանությունը:
Ալեքսանդր Սոլժենիցինի նոբելյան պատմությունը
Խորհրդային Միությունում Սոլժենիցինին Նոբելյան մրցանակ շնորհելը ռումբի պայթյունի էֆեկտ ունեցավ։ Շատերն անկեղծորեն ուրախացան ռուս վառ և ազնիվ գրողի համաշխարհային ճանաչման համար: Սակայն իշխանությունները և պաշտոնական գրական հանրությունը թշնամաբար են ընդունել Շվեդիայի ակադեմիայի որոշումը։ ԽՄԿԿ Կենտկոմը Նոբելյան մրցանակակրին վարկաբեկելու մի ամբողջ ծրագիր էր մշակել։
