Մի քարի պատմութիւն
Հռոմէական արձանագրութիւններ` Հայաստանում
Շահէն Յովսէփեան
Հայկական լեռնաշխարհը ռազմավարական կարևոր դիրք է ունեցել, թէ Հռոմի և թէ Պարսկաստանի կայսրութիւնների համար, որովհետև սոյն բարձրավանդակի միջոցով հնարաւոր էր աւելի դիւրին նւաճել ոչ միայն միւս կայսրութեան տարածքը, նաև հսկողութեան տակ առնել Միջագետքը և Հայկական Լեռնաշխարհի հարևան տարածքները, այդ իսկ պատճառով Պարսկաստանը խնամիական կապեր հաստատելով արքայական և իշխանական տների հետ փորձում էր Հայաստանը պահել իր ազդեցութեան ներքոյ, իսկ Հռոմը վարում է նւաճողական քաղաքականութիւն, որի պատճառով միշտ մնայում բանակ էր պահում Հայաստանի տարածքում:
Յոյն պատմիչ՝ Դիոն Կասսիոս Կոկցեանոսը (155-235 թթ.) Հռոմի Պատմութիւն գրքում ներկայացրել է իր ժամանակներում Հռոմէական կայսրութեան բոլոր լեգիոնների անունները և նրանց գտնւելու վայրերը, ընդ որի պարզւում է, որ 4-րդ, 12-րդ և 15-րդ լեգիոնները տեղակայւած են եղել Հայաստանում:
161 թ. Հռոմական բանակը պարտութիւն է կրում հայ-պարթևական միացեալ բանակից Էլեգիայի ճակատամարտում, ուստի Մարկոս Աւրելիոս (161-180 թթ.) կայսրի հրամանով Եւրոպայից 12-րդ Ֆլումինատա և 15-րդ Ապոլոն լեգիոնները միանալով Անտիոքում տեղակայւած 4-րդ Սկիւթական լեգիոնին, արշաւում են դէպի Հայաստան և Միջագետք: Նրանք նախ գրաւում են Արտաշատը, որը թալանում և աւերում են ապա Վաղարշապատը:
19-20 րդ դարերի ընթացքին, Վաղարշապատ քաղաքի տարածքում շինարարական աշխատանքների ժամանակ գտնւել են երկու հռոմէական արձանագրութիւններ սոյն ժամանակաշրջանից, որոնք այժմ պահպանւում են Հայաստանի Պատմութեան թանգարանում:
Գերեզմանաքարը
Արձանագրութիւններից մէկը գերեզմանաքար է, որը գտնւել է 1914 թ. երբ Հռիփսիմէ տաճարի մօտ ջրանցք էին փորում: Այն պատկանում է հռոմէացի մի զինւորականի կնոջ և աղջկայ, որոնք ինչ որ պատճառով մահացել են: Արձանագրութիւնում զինւորականը իրեն ներկայացնում է Մաքսիմ անունով, 15-րդ Ապոլոն լեգիոնից, կնոջը՝ Վալենտին 35 տարեկան և աղջկան՝ Վալեթ 13 տարեկան: Սոյն արձանագրութիւնը հաստատում է Կոկցեանոսի վկայութիւնը 15-րդ լեգիոնի ներկայութեան մասին Հայաստանում, նաև վկայում է, որ Հռոմէական լեգիոնները երկարատև ժամանակով էին տեղակայւում Հայաստանում, որովհետև զինւորականների հետ Հայաստան էին տեղափոխւում նրանց ընտանիքները:
Պարիսպում տեղադրւած արձանագրութիւնը
Միւս արձանագիր սալաքարը, որը պատմական կարևորութիւն ունի գտնւել է 1862 թ. երբ հեռացնում էին քաղաքի արևելեան պարիսպների աւերակները, նոր շինութիւններ կառուցելու նպատակով: Արձանագրութիւնն է ըստ հետևեալի ... IMP CAES MAVRELANTO | NINO AVG ………. GER | MASARMMAX TRIB POT | IMP VII COSIIII PP VEXILL | LEG XV APOIL SUB CAELIO CAL|VINO LEG AVG PRPR CUR MA | AGENTELICINIOSATURNINO TRIB | MIL BIAVREL LABRASET IEG ELU SOME:
Գրութիւնը պարզւում է, որ այն 162-3 թւականներին է պատկանում, որը տեղադրել են քաղաքի պարիսպի մէջ, չնայած արձանագրութիւնում չի նշւել քաղաքի անունը: Սոյն արձանագրութեան մէջ յիշատակւած է Մարկոս Աւրելիոս կայսրի, 15-րդ Ապոլոն լեգիոնի և նրա զորավար Կոմոնտոսի անունները, որոնցից վերջինի անունը տաշւած է:
Հարկ է նշել, որ 192 թ. 15-րդ Ապոլոն լեգիոնը խայտառակ պարտութիւն կրելով պարթևներից, Հռոմի Սենատի որոշումով կայսրութեան բոլոր արձանագրութիւններում ոչնչացրել են Կոմոնտոսի անունը, որը ևս կատարւել է Վաղարշապատի պարիսպի արձանագրութիւնում:
Հարկ է նշել, որ Վեդիում ևս գտնւել է հռոմէական մի կարասային թաղում: Կարասի վրայ քանդակւած է LEGIVSC լատիներէն գրութիւնը, որը ամբողջութեամբ ընթերցւում է LEGIO IV SCYTHICA: Սոյն գրութեան թարգմանութիւնն է, 4-րդ Սկիւթական լեգիոն, որը հաստատում է Կոկցեանոսի վկայութիւնը և պարզում Հայաստանում 4-րդ լեգիոնի տեղակայման վայրը:
Նմանատիպ Լուրեր
«Արմատ» հայկական կարճամետրաժ մուլտֆիլմը՝ «Օսկարի» հավակնորդ․ The Hollywood Reporter
The Hollywood Reporter-ը նշել է 15 անիմացիոն կարճամետրաժ ֆիլմերից մեկը՝ ARMAT-ը կարող է արժանանալ Օսկարի։
Պեկինում անցկացվում է Խաչատրյանի անվան միջազգային մրցույթ
Չինաստանի մայրաքաղաք Պեկինում դեկտեմբերի 17-ին մեկնարկել է Խաչատրյանի անվան միջազգային հոբելյանական մրցույթը՝ «ջութակ» մասնագիտական կարգում։ Այն նվիրված է Արամ Խաչատրյանի 120-ամյա հոբելյանին։
Հայաստանում NETFLIX-ի համար ֆիլմեր ու սերիալներ կնկարահանվեն
Հայաստանում NETFLIX-ի համար ֆիլմեր ու սերիալներ կնկարահանվեն։
Գյումրու դարբնության ավանդույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ներկայացուցչական ցանկում է
Դարբին Գարիկն ասում է, թե իրեն հարցնեն Գյումրու դարբնության ավանդույթում ինչն է ամենակարևորը, երևի կպատասխանի, որ․ «Ամեն գործդ կմտածես ընպես սարքես, որ բոլորի դուրն էլ գա, բայց առաջինը քո դուրը գա։ Էս գործը հա՛մ արհեստ է, հա՛մ արվեստ է, մենակ ուժով չի, պետք ա ուղեղ էլ ունենաս ու սիրտ»։
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն կաջակցի Տաթևի և Մեծ անապատ վանական համալիրների եռաչափ լազերային սկանավորմանն ու թվայնացմանը
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից հաստատված դրամաշնորհը կազմում է շուրջ 55․000 ԱՄՆ դոլար, որով նախատեսվում է իրականացնել Տաթևի և Տաթևի Մեծ անապատ վանական համալիրների կազմի մեջ մտնող բոլոր կառույցների, ենթահուշարձանների եռաչափ լազերային սկանավորում և մանրամասն թվայնացում, կառավարման և ռիսկերի նվազեցման համապատասխան ծրագրերի կազմում, միջազգային փորձագետների խորհրդատվություն, պետական հաշվառման փաստաթղթերի լրամշակում, որոնց հիման վրա կպատրաստվի և ՅՈՒՆԵՍԿՕ կներկայացվի հուշարձանախումբը «Զինված հակամարտությունների պայմաններում մշակութային արժեքների պաշտպանության կոնվենցիա»-ի հովանու ներքո առնելու հայտը։
45 տարի անց Գյումրիում ցուցադրության են ներկայացվել Մինաս Ավետիսյանի գործերը
45 տարի անց Գյումրիում ցուցադրության են ներկայացվել ՀՀ վաստակավոր նկարիչ Մինաս Ավետիսյանի գործերը։
