Իրանահայ հանրահայտ գործիչներ-Հովհաննես Խան-Մասեհյան
.jpeg)
Հովհաննես Խան-Մասեհյանի հմայքը մեծ Էր ողջ Իրանում։ Անվանի դիվանագետը Իրանի 5 տիրակալների կողմից արժանացել է հարգանքի և պատվի, ստացել է երկրի բարձրագույն պարգևները, արժանացել է նաև եվրոպական մի շարք երկրների շքանշանների:
ԳԱՌՆԻԿ ԲԱԴԱԼՅԱՆ
Արտակարգ դեսպանորդ և լիազոր նախարար
Արտակարգ դեսպանորդ և լիազոր նախարար
Իրանահայ հայտնի թարգմանիչ, պետական և հասարակական գործիչ, դիվանագետ, հրապարակախոս, մանկավարժ և խմբագիր Հովհաննես Ծերունի Խան-Մասեհյանը ծնվել է Թեհրանում 1864-ի փետրվարի 23-ին Պարսկաստանի Նասեր էդ Դին շահի արքունական «զարգար բաշիի» /ոսկերչապետի/ ընտանիքում, ով հռչակված էր իր պատրաստած անկրկնելի ադամանդակուռ գլոբուսով։ Այդ՝ ոսկուց, արծաթից և հարյուրավոր թանկարժեք ադամանդ, զմրուխտ, հակինթ, փիրուզ և մարգարիտ քարերով ձևավորված գործը ժամանակին արժեցել է 5 միլիոն ռուբլի: Ներկայումս այն համարվում է Իրանի ազգային հարստություն և պահպանվում է ԻԻՀ կենտրոնական բանկի գոհարեղենի թանգարանում: Մասեհյանի մանկությունն ու պատանեկությունն, ինչու չէ նաև ամբողջ կյանքն անցել են բացառիկ պայմաններում: Հովհաննեսը 5 տարեկանից հաճախում է Ս. Բարդուղեմեոս եկեղեցուն կից վարժարանը: Միջնակարգ կրթությունը ստացել է Թեհրանի Հայկազյան դպրոցում /1870-78թթ./ և Թավրիզում, իր քեռու՝ Անտոն խան Երվանդյանի մոտ /1879-81թթ./: Երեք տարի Թավրիզում մնալուց հետո մեկնում է Եվրոպա՝ բարձրագույն կրթություն ստանալու համար: 1881թ. ընդունվում է «Փարիզի Քոլեջ դե Ֆրանսը», ինչը գերազանցությամբ ավարտում է 1884թ-ին՝ փիլիսոփայություն, իրավագիտություն, քաղաքատնտեսություն և գրականություն մասնագիտացմամբ: Նույն թվականին վերադարձել է Թեհրան` նշանակվել շահի պալատական թարգմանիչ, միաժամանակ ուսուցչություն արել տեղի Հայկազյան դպրոցում:
1887թ. որպես Նասեր էդ Դին շահի պատվիրակության ավագ թարգմանիչ, մեկնել է Լոնդոն, մասնակցելու Վիկտորիա թագուհու գահակալության 50-ամյա հոբելյանական տոնահանդեսներին: 1888-96թթ. եղել է Հայկազյան դպրոցի տնօրենը, 1892թ.՝ ընտրվել Թեհրանի «Ուսումնասիրաց ընկերության» նախագահ: 1894թ. Մասեհյանը հիմնել և խմբագրել է պարսկահայ առաջին տպագիր օրգանը` «Շավիղ» շաբաթաթերթը:
1894թ. նա նշանակվում է պարսից Նասեր էդ Դին շահի արքունիքի գլխավոր թարգմանիչ, որով և սկսվում է Մասեհյանի երկարամյա դժվարին ու բարդ դիվանագիտական և թարգմանչական գործունեությունը: Գիտելիքների մեծ պաշարը, ընդունակությունն ու լեզվական զարմանալի կարողությունը նրան կարճ ժամանակում մեծ ճանաչում է բերում Պարսկաստանում: Երիտասարդ Հովհաննեսը հատուկ հանձնարարությամբ 1894թ. մեկնում է Ս. Պետերբուրգ` որպես շահի պատվիրակության թարգմանիչ, Նիկոլայ 2-րդի գահակալությունր շնորհավորելու համար: Վերադարձի ճանապարհին պատվիրակությունը մի քանի օրով կանգ է առնում Մոսկվայում: Առիթից օգտվելով, Մասեհյանն այցելում է Ռուսաստանի հայ մշակութային գործիչ Գևորգ Քանանյանի տուն, հանդիպում Վարդգես Սուրենյանցին և Մոսկվայաբնակ այլ հայտնի հայերի:
Մասեհյանն իր երկրորդ ճանապարհորդությունը դեպի Լոնդոն կատարել է 1897 թ, մայիսին՝ Վիկտորիա թագուհու ծննդյան 80 ամյակն ու գահակալության 60-ամյակը Մոզաֆֆար էդ Դին շահի կողմից շնորհավորելու առիթով: Նա նշանակվում է Լոնդոն մեկնող դիվանագիտական հատուկ պատվիրակության առաջին քարտուղար: Մասեհյանը 1895-1901թթ. եղել է Պարսկաստանի արտաքին գործերի նախարարության գրասենյակի պետ, մամուլի բաժնի վարիչ, արևելյան երկրների բաժնի պետ, արտասահմանյան գրագրությունները վարող օպերատիվ տեսուչ` շարունակելով մնալ շահի թարգմանիչը:
Մեծ է Մասեհյանի երախտիքը նաև պարսկական դպրոցների հիմնադրման և ընդարձակման գործում: 1899թ-ին նրա նախաձեռնությամբ Թեհրանում բացվել է քաղաքական գիտությունների դպրոցը, որտեղ Մասեհյանը եղել է միջազգային իրավունքի և ընդհանուր պատմության ամբիոնի վարիչը և դասախոսը: 1901թ. սկսվել է Մասեհյանի կյանքի եվրոպական փուլը, որը նշանակալից էր ոչ միայն դիվանագիտական աշխատանքի, այլև գրական-ստեղծագործական և ազգային-հասարակական գործունեության տեսանկյունից: 1901 թ. ամռանը պարսկական մի պատվիրակության կազմում նա մեկնում է Փարիզ, այնուհետև՝ Լոնդոն։ Նույն թվականին Մասեհյանը նշանակվել է Բեռլինում Պարսկաստանի դեսպանի խորհրդական, ղեկավարել է դիվանագիտական և հյուպատոսական այլ հաստատություններ նաև Մյունխենում, Շտուդգարդում, Դրեզդենում և Գերմանիայի ուրիշ քաղաքներում: Մոզաֆֆար էդ Դին շահի հրամանագրով, որպես հավատարմատար 1903-1911թթ. փոխարինել է դեսպան Ռեզա խան Մոայեդ աս Սալթանեին:
1911թ-ին վերադարձել է Թեհրան` շահի խնամակալ Նասեր օլ Մոլքի /նորանշանակ Սուլթան Ահմադ շահը 13 տարեկան էր/ խորհրդականի պաշտոնով: Մերձավոր ու Միջին Արևելքը, այդ թվում և Պարսկաստանը, դարձել էին հակառակորդ կոալիցիաների մրցադաշտ։ Բեռլինում անհրաժեշտ էր ունենալ հմուտ դեսպան, սակայն այդ տարիներին Պարսկաստանում բացի Մասեհյանից՝ լեզուներ իմացող և հմուտ դիվանագետ չկար: Չնայած նրա քրիստոնյա լինելու հանգամանքին, 1912թ. Սուլթան Ահմադ շահի կողմից որպես բացառություն, նրան նշանակում են դեսպան Գերմանիայում: Հ. Մասեհյանը Բեռլինում պաշտոնավարում է մինչև 1916 թ. մարտ ամիսը։
1916թ. նա Լոնդոնում մասնակցել է Շեքսպիրի մահվան 300-ամյակի հանդիսություններին: Նույն թվականին մտել է Պողոս Նուբարի գլխավորած հայկական ազգային պատվիրակության կազմի մեջ: 1916 -1919 թթ. շահի հատուկ հանձնարարականով, նա գտնվում է Փարիզում֊: 1919թ. Վերսալյան դաշինքի կնքման ժամանակ Մասեհյանը դիվանագիտական շրջաններում ներկայացնում է Պարսկաստանի շահերը։ 1919թ. վերադառնալով Թեհրան, նա ընտրվում է մեջլիսի պատգամավոր՝ Պարսկաստանի հայ համայնքի կողմից, գլխավորում Հայկական ազգային խորհուրդը:
Մասեհյանը որպես Պարսկաստանի լիազոր ներկայացուցիչ մասնակցել է միջազգային մի շարք խորհրդաժողովների` Բեռլինում, Փարիզում, Լոնդոնում և այլուր: Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրեին Պարսկաստանը բաժանված էր Ռուսաստանի և Անգլիայի տնտեսական և քաղաքական գոտիների: Երկրում տիրում էր անորոշ վիճակ: Շահը կարևորում է եվրոպական երկրների հետ սերտ հարաբերոթյուններ ունենալը: 1921թ. Ղաջարների վերջին՝ Սուլթան Ահմադ շահի հրամանագրով, Հովհաննես Խան - Մասեհյանը երկրորդ անգամ դեսպան է նշանակվում Գերմանիայում, որտեղ պաշտոնավարում է մինչև 1927թ., որից հետո Պարսկաստանը Գերմանիայում մինչև 1934թ. ներկայացված է լինում միյն հավատարմատարի կարգավիճակով:
1927թ. Մասեհյանը Պարսկաստանի նոր առաջնորդ՝ Ռեզա շահ Փեհլևիի կողմից նշանակվել է դեսպան Անգլիայում և պաշտոնավարել՝ մինչև 1929 թ.:
1929թ. Պարսկաստանը դիվանագիտական հարաբերություններ է հաստատում Ճապոնիայի հետ։ Երկու կողմերը պայմնավորվում են ներկայացուցիչներ փոխանակել դեսպանների մակարդակով։ 1930թ. Տոկիոյում պարսից առաջին դեսպան Է նշանակվում Հ. Մասեհյանը: Սակայն այս պաշտոնավարումը երար չի տևում: 1931թ. ծանր հիվանդության պատճառով, նա ստիպված հրաժարական է ներկայացնում: Դիվանագետը հեռու հայրենի հողից, հարազատներից ու բարեկամներից, Թեհրան վերադառնալու ճանապարհին՝ Հարբինում, նույն թվականի նոյեմբերի 19-ին 67 տարեկան հասակում կնքում Է իր մահկանացուն։ Ռեզա շահի թույլտվությամբ և հայ համայնքի աջակցությամբ, Մասեհյանի դին Չինաստանից Մոսկվայի վրայով 1932 թ. մարտի վերջին փոխադրվում է Թեհրան: Ապրիլի 1-ին նրա աճյունն ամփոփվում է է Թեհրանի Վանաք թաղամասի Ս. Գևորգ եկեղեցու գավիթում: 1963թ. Մասեհյանի աճյունը տեղափոխվել և վերահուղարկավորվել է Թեհրանի Ս. Մարիամ Աստվածածին եկեղեցու բակում, մյուս ճանաչված իրանահայ, Պարսկաստանի սահմանադրական հեղափոխության հայտնի ռազմական գործիչ՝ Եփրեմ Խան Դավթյանի կողքին:
Հովհաննես Խան - Մասեհյանի հմայքը մեծ Էր ողջ Պարսկաստանում։ Անվանի դիվանագետը Պարսկաստանի 5 տիրակալների կողմից արժանացել է հարգանքի և պատվի, ստացել է երկրի բարձրագույն պարգևները, արժանացել է նաև եվրոպական մի շարք երկրների շքանշաների: Նա հարգված է եղել Պարսկաստանում ապրող բոլոր ազգերի ինչպես նաև իր պաշտոնավարած երկրների ղեկավարության կողմից, ճանաչվել է որպես բազմակողմանի զարգացած, անսահման գիտուն և վերին աստիճանի ազնիվ անձնավորություն: Հովհաննես Խան-Մասեհյանը եղել է բարոյական բարձր նկարագիր ունեցող երևելի անձնավորություն, նրա արքունական կյանքը, կառավարական բարձրաստիճան պաշտոնները մոռացության չեն տվել իր ազգակիցների գոյավիճակը, մասնավորապես պարսկահայության ճակատագրին ականջալուր լինելու անհրաժեշտությունը։ Խան-Մասեհյանն ամբողջ էությամբ կապված է եղել իր ժողովրդի և նրա ապագայի հետ։
Որպես թարգմանիչ, հայտնի է, որ Ավետիք Իսահակյանի խորհրդով է սկսել Շեքսպիրի ստեղծագործությունների թարգմանությունները։ Դիվանագետ Մասեհյանը հայ իրականության մեջ ավելի շատ հայտնի է դարձել որպես Շեքսպիրի ամենահայտնի և մակարդակով թարգմանիչ: Դեռևս 1894թ., Հովհաննես Թումանյանը մի գրախոսականում՝ անդրադառնալով Մասեհյանին, գրել է «Շեքսպիրը դարձել է մի չափ ազգերի զարգացման աստիճանն որոշելու համար։ Եթե մի ժողովուրդ նրան չի թարգմանում, կնշանակի տգետ է, եթե չի հասկանում, կնշանակի տհաս․ եթե մի լեզու նրա վրա չի գալիս, կնշանակի տկար է։ Շեքսպիրյան գրականությունը մեր մեջ մտավ, երբ երկու տարի առաջ Թիֆլիսի Հայոց հրատարակչական ընկերությունը հրատարակեց թարգմանիչ Հովհաննես խան Մասեհյանի թարգմանությամբ «Համլետը»։ Պետք է ասել, որ այդ գրքին նախընթաց մի ավետավոր լուր էր պտտում Թիֆլիսի գրականական շրջաններում, թե՝ Շեքսպիրի մի տաղանդավոր թարգմանիչ է դուրս եկել, և անհամբեր սպասում էին գրքի լույս տեսնելուն։
Լույս տեսավ գիրքը և հիրավի, մի շատ սրտալի ընդունելություն գտավ թե մամուլի և թե ընթերցողների կողմից, նրան համեմատեցին մեր ամենալավ թարգմանությունների հետ, իբրև օրինակ առաջարկեցին։ Եվ արդեն լույս են տեսել «Համլետից» հետո «Րոմեո և Ջուլիետ», «Ինչպես կուզեք» և տպագրվում է «Լիր թագավորը»:
Հովհաննես Խան -Մասեհյանը տիրապետել է հայերեն, պարսկերեն, թուրքերեն, հունարեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, անգլերեն և ռուսերեն լեզուներին, դեռևս պալատական թարգմանիչ եղած տարիներին եվրոպական մի շարք գրողներից թարգմանություններ է կատարել շահական ընտանիքի անդամների համար: Նա թարգմանել է նաև Գյոթեից, Բայրոնից, Հայնեից, Օմար-Խայյամից, Տագորից, նշանավոր այլ գրողներից: Մասեհյանը ոչ միայն գեղարվեստական երկեր է թարգմանել, այլև գիտությանը և արվեստին վերաբերող ուրիշ գրքեր:
diplomat.am
Նմանատիպ Լուրեր
ԻՐԱՆԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔԸ. ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ (13)
Ըստ երկրի սահմանադրության, խորհրդարանի հայ պատգամավորները հանդիսանում են համայնքի լիիրավ ներկայացուցիչները։ Բայց նրանք նաև օրենսդիր մարմինների ներկայացուցիչ են և ոչ թե գործադիր մարմնի , իսկ երկրորդ՝ «ազգային» կանոնադրության մեջ նրանց մասին չկա ոչ մի հոդված։
ԻՐԱՆԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔԸ. ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ (12)
Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում կրոնական փոքրամասնություններ ներկայացնող համայնքների իրավական հիմք է հանդիսանում «Կրոնական փոքրամասնությունների վերաբերյալ օրենքը», որը փոքրամասնություններին տրամադրում է երկրի սահմանադրությունից բխող բավականին լայն իրավունքներ իրենց ներքին գործերի և կրոնական ինքնավարության բնագավառում։
ԻՐԱՆԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔԸ. ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ (11)
Իրանի երեք հայկական համայնքներն էլ՝ առաքելական, կաթոլիկ և ավետարանական, իրենց կրոնական և աշխարհիկ կառույցների միջոցով զգալի դեր են կատարել հայկական հոգևոր ու նյութական արժեքների ստեղծման ու պահպանման, ինչպես նաև համայնքային խնդիրների կարգավորման գործում։
ԻՐԱՆԱՀԱՅ ՀԱՄԱՅՆՔԸ. ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ (10)
Ընդհանրապես Իրանում հայ կաթողիկե համայնքի գոյությունը դարերի պատմություն ունի։ Հայտնի է, որ դեռևս XIV դարի սկզբից տարբեր կրոնական միաբանությունների պատկանող կաթոլիկ միսիոներները քարոզչական գործունեություն էին ծավալել Պարսկահայք նահանգում։
Թեհրանում մի խումբ իրանահայ գործիչների մասնակցությամբ «Ի զորակցություն Արցախի» հանրահավաք է տեղի ունեցել․ Ալիևի ռեժիմի տմարդի քայլերը դատապարտող ելույթներ են հնչել, ընդունվել է բանաձև, որը փոխանցվելու է ՄԱԿ-ի գրասենյակին
ԻԻՀ մայրաքաղաք Թեհրանում գտնվող ՀՄՄ «Րաֆֆի» համալիրում երեկ՝ օգոստոսի 4-ին, ինչպես ավելի վաղ էինք հայտնել, նախատեսված էր հանրահավաք՝ ի զորակցություն Արցախի։
(2) ՊԱՐՍԿԱՀԱՅԵՐԻ 1828 Թ. ՎԵՐԱԲՆԱԿԵՑՈՒՄՐ ՌՈՒՍԱԿԱՆ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑ
1828-1829 թթ. պարսկահայերի վերաբնակեցմանը վերաբերող գրականության մեջ, գրեթե բոլոր պատմաբանները, բացի Լեոյից, ներկայացրել են պարսկական եւ ռուսական շահերը, բացակայում է հայկական շահը:
