Թե ինչպես է Ադրբեջանը «պաշտպանում» Արցախում ապրող հայերի իրավունքները, դժբախտաբար արձանագրվել է պատերազմական հանցագործությունների և առանձին ոճրագործությունների տեսքով, որ եղել են անցնող առնվազն տասնամյակի ընթացքում՝ առ այսօր: Այստեղ սակայն Ալիևը իր հայտարարություններում փորձում է «խաղարկել» թերևս մի այլ նուրբ խաղաքարտ, հող նախապատրաստելով այն «գաղափարի» համար, թե Արցախին կարգավիճակ տալը կարող է «նախադեպ ստեղծել Ադրբեջանում ապրող այլ ժողովուրդների համար, ինչը կհանգեցնի շղթայական արձագանքի և կքանդի Ադրբեջանը որպես պետություն: Դե, իսկ Ադրբեջանը որպես պետություն քանդված տեսնելու ցանկություն հազիվ թե ունի որևէ մեկը՝ լինի Ռուսաստան, Արևմուտք, Իրան, Թուրքիա, թե կենտրոնասիական երկրներ:

Բանն այն է, որ Ադրբեջանի «քանդվելը» լրացուցիչ խնդիրներ է այդ խաղացողների և հարևան երկրների համար, քանի որ մեկ Ալիևի հետ խոսելու փոխարեն, նրանք ստիպված են լինելու հարաբերվել բազմաթիվ սուբյեկտների հետ, ընդ որում անկանխատեսելի, որովհետև որևէ կերպ երաշխավորված չէ այդ սուբյեկտների կայուն վարքը: Ավելին, անկանխատեսելի է նաև այն, թե խոշոր խաղացողների միջև ինչ պայքար է սկսելու այդ սուբյեկտներին վերահսկելու համար: Այդպիսով, դրա ցանկությունը ներկայումս չունի թերևս ոչ ոք և Ալիևը փորձում է «խաղ» կառուցել այդտեղ, որ Արցախի կարգավիճակը կարող է լինել «վարակիչ» և առաջ բերել այլ ժողովուրդների պահանջ, որի վրա էլ կարող են խաղալ տարբեր կենտրոններ՝ հարևան կամ ոչ հարևան: Բնականաբար, այստեղ ձևավորվում են մի շարք հակադիր շահեր, ու Ադրբեջանի նախագահը փորձում է այդ հանգամանքը դարձնել փաստարկ ԼՂ կարգավիճակի դեմ: Կարգավիճակի հարցում ներկայումս կա ընդհանուր առմամբ երկու մոտեցում: Ռուսաստանը խոսում է այդ հարցը հետաձգելու, դրան այսօր չանդրադառնալու մասին, նշելով, որ այդ հարցին անդրադառնալ արժե այն ժամանակ, երբ կլինի հարաբերությունների որոշակի կարգավորում, որոշակի ռեգիոնալ համակեցություն, կհանդարտվեն կրքերը:

Մոսկվայի մոտեցումը կարճաժամկետ առումով թվում է ռացիոնալ: Կարգավիճակի մասին խոսելը ավելորդ է դառնում, քանի որ հանդիպում է Բաքվի դիմադրությանը, իսկ Բաքուն այդ առումով այսօր ունի դիմադրության ռեսուրս՝ մի շարք հանգամանքների շնորհիվ: Ռուսաստանի դիրքորոշման խորքում սակայն այն է թերևս, որ Մոսկվան Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը դիտարկում է իր ռազմավարության համատեքստում, այսինքն կարգավիճակ Ռուսաստանի իրավա-քաղաքական ազդեցության ներքո: Այսօր դա անիրագործելի թվացող մոտեցում է, այդ իսկ պատճառով Մոսկվան թերևս նախընտրում է առկախել հարցը և պահել ներկայիս ստատուս-քվոն խաղաղապահներով: Արևմուտքը, մասնավորապես ԱՄՆ-ը, խոսում է կարգավիճակի մասին, իր ճակատագիրը որոշելու հարցում ԼՂ բնակչության իրավունքի մասին: Սակայն, ինչ է այդ ամենի դետալային պատկերացումը՝ պարզ չէ: Հայաստանի վարչապետը հայտարարեց, որ այդ պատկերացումը Ադրբեջանի «տարածքային ամբողջության» շրջանակում է, այսինքն կարգավիճակ Ադրբեջանի կազմում: Դրանից հետո Արևմուտքը որևէկերպ ոչ միայն չի հերքել այդ խոսքը, այլ ողջունել է Նիկոլ Փաշինյանի այդ ելույթը, այդ կերպ հաստատելով դրանում արտահայտվածի ճշմարտացիությունը: Չի բացառվում անշուշտ, որ Արևմուտքի համար էլ այդ մոտեցումն է այսպես ասած կարճաժամկետ-միջնաժամկետ, ավելի շուտ որպես Ադրբեջանի, նաև ռեգիոնալ խոշոր խաղացողների հանդեպ ճնշման միջոց: Իսկ երկարաժամկետ առումով մոտեցումը կարող է լինել փոփոխական՝ ըստ իրավիճակի, ըստ Ադրբեջանի պահվածքի և քաղաքականության, Ռուսաստանի դիրքի և դերի, Թուրքիայի, Իրանի և այլն:

Բոլոր դեպքերում, ներկայումս չկա Արցախի կարգավիճակի հրատապ միջազգային հարցադրում և Ալիևը փորձում է բացառել այդպիսի հարցադրումները նաև երկարաժամկետ առումով, կարծես թե «ձևավորելով» նաև այդ շերտը՝ Ղարաբաղի կարգավիճակը կնշանակի վերջ Ադրբեջանին: Ալիևը համարում է, որ ոչ մի խոշոր խաղացող չունի այդպիսի հարցադրման մոտիվացիա: Երևանին ու Ստեփանակերտին հարկ է թերևս այդ հարցում լինել չափազանց ուշադիր՝ «պահը բաց չթողնելու» և Ադրբեջանին «առաջ չթողնելու» համար: Ադրբեջանում ապրող ժողովուրդները, ինչպես ցանկացած ժողովուրդ, ունեն ինքնորոշման իրավունք: Օգտվում են այդ իրավունքից, թե ոչ, դա այդ ժողովուրդների գործն է և Բաքվի հետ նրանց հարաբերության խնդիրը: Այդուհանդերձ, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի հարցը հիմնավորապես տարբեր է Ադրբեջանի մնացյալ ժողովուրդների տեսական կամ գործնական իրավունքից: ԼՂ ինքնորոշման իրավունքը ունի իրավա-քաղաքական , պատմա-քաղաքական ամուր և համոզիչ հիմք: Լեռնային Ղարաբաղ միավորը գոյություն է ունեցել և «նվիրվել» է Ադրբեջանին այսպես ասած «փաստաթղթային» ձևով:

Միաժամանակ, Լեռնային Ղարաբաղը հենց այդ հիմքը օգտագործելով էլ դրել է իր ինքնորոշման հարցը և Ադրբեջանից ինքնորոշվել այն երկրի օրենսդրությանը լիարժեք համապատասխանությամբ, որի կազմում էլ «նվիրվել» էր Ադրբեջանին, և որի կազմից հետո դուրս եկավ նաև Ադրբեջանը: Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքը երևակայություն, քմահաճույք կամ մեկնաբանություն չէ, այլ պատմա-քաղաքական փաստ, հետևաբար դրանով իսկ այն որևէ կերպ նույնական չէ Ադրբբեջանի մյուս ժողովուրդների իրավունքներին՝ դրանց հանդեպ ամենայն հարգանքով հանդերձ: Եվ, ի վերջո, Ադրբեջանի երեսնամյա ռազմա-քաղաքականությունը, այդ թվում նախագահ Ալիևի մակարդակով երկու տասնամյակից ավելի վարված հայատյացության, անհանդուրժողության, ատելության պաշտոնական քաղաքականությունը ակնառու են դարձրել միջազգային հանրության համար, որ Արցախի ժողովրդի կարգավիճակն ու ինքնորոշման իրավունքը հավասարազոր է դարձել կյանքի իրավունքի իրացման, իսկ ինքնորոշման իրավունքի մերժումը հավասարազոր է արցախահայության կյանքի իրավունքի մերժման: