Այդ հանգամանքը սակայն անսպասելի չէ, որովհետև խոսել հայ-թուրքական հարաբերության խնդրի մասին լրջորեն, բոլոր տեսակի նենգափոխումներից և կարծրատիպերից, բոլոր տեսակի միֆերից դուրս, նշանակում է ստանձնել քաղաքական ընդգրկուն բովանդակության անդրադառնալու պատասխանատվություն:

Մինչդեռ, այդպիսի պատասխանատվության թե ժամանակ չկա, թե ցանկություն, թե նաև նպատակահարմարություն: Այդ դեպքում հնարավոր չի լինելու «տուն պահել» քաղաքականությունն աղավաղելով: Այդ դեպքում «տուն պահելու» համար հարկ կլինի ստեղծագործել, ստեղծել քաղաքականություն: Իսկ դրա համար անհրաժեշտ է մտածել: Մինչդեռ, կամ դրա կարողությունը չկա, կամ չկա դրա շահավետությունը և առավել շահեկան է գործել սահմանված «նորմերի»՝ կլիշեների, միֆերի, պատմա-քաղաքական կարծրատիպերի նեղ, սահմանափակ համատեքստում: Իսկ շուրջը փոխվում է աշխարհը, ընդ որում չափազանց արագ, դինամիկ ու բազմաշերտ:

Տեղի է ունենում համաշխարհային ուժային նոր հարաբերակցության ձևավորում, որտեղ Հայաստանը գտնվում է բաժանարար գծերի բավականին բարդ հանգույցի վրա, իր վրա կրելով ոչ միայն անմիջականորեն Կովկասի, այլ նաև մերձավորարևելյան և պարսիցծոցյան, ինչպես նաև արևելաեվրոպական ռեգիոններում տեղի ունեցողի անմիջական ազդեցությունը: Բարդ աշխարհաքաղաքական վերափոխումների համատեքստում Թուրքիայի համար հայ-թուրքական հարաբերությունը դարձել է պահանջված օրակարգ: Իհարկե բացարձակապես հեռու պետք է լինել պատրանքից, թե Անկարային հետաքրքրում է Հայաստանի հետ հարաբերությունը ինքնին: Անկարայի համար դա չափազանց փոքր հարց է այն մեծ պրիզմայի համեմատությամբ, որով փորձում է դիտարկել աշխարհում տեղի ունեցողն ու ձևակերպել իր դերն ու հավակնությունը դրա նկատմամբ: Այդ պրիզմայով, հայ-թուրքական հարաբերության օրակարգի աշխուժացումը Անկարայի համար սեփական դերի կառուցման մի քար է, որ նրան անհրաժեշտ է առավելապես Ռուսաստանի մի կողմից, և ԱՄՆ-ի հետ մյուս կողմից հարաբերությունների կամ քննարկումների համար: Հայաստանի համար այդ իրավիճակը հնարավորություն է հայկական պետականության համար առանցքային խնդիր հայ-թուրքական հարաբերության կարգավորման ուղղությամբ հնարավորինս առաջ քայլ անելու համար, ձգտելով հասնել այսպես ասած «չվառվող մի գումարի», այլ կերպ ասած մի կետի, որից առաջ շարժվելը եթե անգամ բարդ է, անհնարին, ապա չկա նաև էական հետընթացի ռիսկ: Դրա համար սակայն անհրաժեշտ է, որ Հայաստանում ձևավովի թեմայի հանդեպ քաղաքական, այլ ոչ զգայական, կարծրատիպային, միֆական «դիսկուրս»: Որովհետև քաղաքական վերաբերմունքի շնորհիվ է, որ Հայաստանը կարող է օժտվել քաղաքական առավելագույն ճկունությամբ, ինչպես նաև վերաբերել խնդրին դրա քաղաքական ամբողջական ընդգրկումով, այլ ոչ թե լոկ «թուրքն իմ թշնամին» է կամ «ռուս-թուրքական դաշինք» տրամաբանությամբ ձևավորված բանաձևերով, որոնք հավասարապես ավելի մոտ են որևէ օտար շահի և հետաքրքրության, քան հայկական պետականության անվտանգության ու զարգացման խորքային, անկյունաքարային հարցերին և զգայուն կետերին:

Թուրքիայի խնդիրը, ինչպես նաև ռուս-թուրքական հարաբերության հարցը, որը հույժ կարևոր է հայ-թուրքական հարաբերության խնդրի ախտորոշման և լուծումներ գտնելու համար, մեզանում ենթարկվում է միայն պատմական «օրինաչափության» պրիզմային, դիտարկվում միայն անցյալի օրինակների շրջանակով: Այն դեպքում, երբ պատմական օրինաչափություններով հանդերձ, այդուհանդերձ տեղի է ունեցել և շարունակում է տեղի ունենալ համաշխարհային մեծ վերափոխում և տեխնոլոգիական հեղափոխություն, ինչը ստիպում, պարտադիր է համարում Թուրքիայի հարցն ու ռուս-թուրքական հարաբերության խնդիրը դիտարկել ամենևին ոչ միայն պատմա-քաղաքական տրամաբանության հենքով, այլ նաև համաշխարհային լայն իրողությունների, որ ծավալվում են այսօր տնտեսական, քաղաքական, ռազմական, մշակութային, տեխնոլոգիական տիրույթներում: Առանց այդ ընդգրկման, չափազանց բարդ է լինելու խոսել հայ-թուրքական հարցում Հայաստանի սուբյեկտային ամբողջության, հետևաբար երկարաժամկետ ճկունության մասին:

Հեղինակ՝ ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

1in.am