Շարունակվում են քննարկումները, թե ով էր պատասխանատու այն բանի համար, որ իրավիճակը հասավ պատերազմի, և ինչու՞ այն չկանխվեց, ինչ տեղի ունեցավ այս կամ այն փուլում: Հայ ժողովուրդը այս առնչությամբ թերևս շատ երկար ժամանակ կփնտրի համարժեք պատասխաններ, սակայն մի հարցում թերևս չկա երկար փնտրտուքի կարիք:

Խոսքն այն մասին է, որ 2020թվականի սեպտեմբերի 27-ին սկսվել է Հայաստանի դեմ ծրագրված և կազմակերպված պատերազմի միայն ռազմական գործողությունների գերակտիվ, կազմակերպիչների տեսանկյունից համար վճռորոշ փուլը: Իսկ պատերազմի կազմակերպումը սկսել է դեռևս տարիներ, անգամ մոտ երկու տասնամյակ առաջ: Որևէ պատերազմ ինքնին առանձին երևույթ չէ, այն լայն ռազմա-քաղաքականության, աշխարհաքաղաքականության մաս է, գործիք: Հետևաբար, պատերազմները պետք է խորքային դիտարկման ենթարկել ոչ թե սկսելու օրից մինչև ավարտ կամ հրադադար, այլ դրանցում խտացված ռազմա-քաղաքական գործընթացների և դերակատարների վարքի ավելի լայն ժամանակային շրջանակից: Այդ առումով, Հայաստանի դեմ 2020-ի պատերազմը 2016-ի քառօրյայի որոշակի շարունակությունն էր, սակայն պատերազմի մեկնարկը քառօրյան էլ չէր:

Ռազմա-քաղաքական, աշխարհաքաղաքական իմաստով Հայաստանի և Արցախի դեմ հայտարարվելիք պատերազմը գերակտիվ փուլ է մտել 2013 թվականին, մասնավորապես սեպտեմբերի 3-ին, երբ Հայաստանն ամոթալի կերպով ստիպված էր շրջադարձ կատարել Եվրաասոցացման գործընթացից դեպի ԵԱՏՄ: Ընդ որում, հենց առանցքային նշանակություն ուներ այդ ձևը՝ ամոթալի, նվաստացուցիչ, ընդգծելով, որ Հայաստանն ինքնիշխան չէ, որ հնարավոր է անգամ մեկ գիշերում Հայաստանին պարտադրել քաղաքական որոշումներ, ճակատագրական որոշումներ: 2013 թվականի սեպտեմբերի 3-ից կասեցվել է Կովկասի ռեգիոնալ ռազմա-քաղաքական բալանսը հավասարակշռելու փորձը, բալանսի խա խտվածությունը դարձել է անշրջելի:

Բալանսի խա խտումը խոշոր հաշվով սկսել է 2000-ականների առաջին տարիներին, երբ ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունը մտավ ռա զմմավարական գործընկերության փուլ, սկսեց ամենաբարձր մակարդակում բնորոշվել այդպիսին, երբ Հայաստանի ռազմավարական դաշնակից ՌԴ նախագահը ծաղիկներ խոնարհեց Հայաստանի դեմ պատերազմում զո հված ադրբեջանցիների հիշ ատակին: Դրան պետք է հաջորդեին մահաբեր սպա ռազինության բազմամիլիարդանոց գործարքները: Այդ ամենը նախերգանքն էր Արևմուտքի հետ լայն դիմակայության, որին պատրաստվում էր Ռուսաստանը, և որի համատեքստում էլ առանցքային գործընկեր դիտարկում էր Թուրքիան: 2013-ի սեպտեմբերի 3-ը Կովկասը ռուս-թուրքական «բալանսի» տակ դնելու շրջադարձային կետն էր, որից սկսեց Հայաստանին այդ բալանսը պարտադրելու տարիների գործընթացը, որն իհարկե միամտություն և մոլորություն է զուտ ռուս-թուրքական գործընթաց դիտարկելը: Սակայն, հենց այդ ընդգրկումն է, որ պետք է բացի հայ ժողովուրդը, ամբողջապես հասկանալու համար իր հետ կատարվածը, իրեն պարտադրվածը, առանց որի չափազանց բարդ կամ անհնարին է լինելու հասկանալ ապագայում կատարվողը և դրանում մեր անելիքը:

Հեղինակ՝ ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

yerevan-times.com