Այս հայտարարությունը զգալիորեն հակադիր է դիտվում այն իրողության, որ Հայաստանի շուրջ փոփոխության առումով արձանագրվում է օրինակ Գորիս-Կապան միջպետական ճանապարհին, որի՝ ադրբեջանական վերահսկողության տակ անցած, ադրբեջանական համարվող տարածքում Բաքուն տեղադրել է մաքսակետեր՝ նոյեմբերի 11-ից:

Փաստորեն, Հայաստանի քաղաքացիները այդ ճանապարհով Գորիսից Կապան կամ հակառակ ուղղությամբ գնալու համար պետք է հատեն Ադրբեջանի մաքսակետերը, այն էլ դեռևս ոչ ամբողջապես հստակ ընթացակարգով: Իհարկե Հայաստանը իր քաղաքացիների համար ապահովել է այլընտրանքային ճանապարհ, ավարտելով Տաթև-Աղվանի-Կապան ավտոճանապարհի հիմնանորոգումը: Սակայն տվյալ պարագայում հարցը միայն տրանսպորտային կապը չէ, ինչը չափազանց կարևոր է և ողջունելի, որ արագորեն ապահովվեց ճանապարհային այլընտրանքը:

Տվյալ պարագայում հարցը հենց միջավայրային փոփոխություններն են, որոնք գոնե առերևույթ առայժմ քիչ աղերս ունեն Հայաստանի ռազմավարական շահերի հետ: Հետևաբար, վարչապետի հայտարարությունը առերևույթ հնչում է բավականին տարօրինակ: Սակայն, քաղաքական իրականությունը այսբերգ է, որտեղ տեսանելի և անտեսանելի հատվածների հարաբերակցությունը հաճախ է բերում եզրակացությունների խաբկանքի կամ ոչ ճշգրտության:

Հարցն այն է, թե ինչ այսբերգի հետ գործ ունենք մենք այսօր, և ինչի ենք բախվելու վաղը: Այն, որ Գորիս-Կապանի հարցում չկա որևէ նոր կամ անսպասելի երևույթ, պարզ է, որքան էլ քարոզչական տիրույթում հասկանալի է այն ապոկալիպտիկ տոնով մատուցելու խորհրդարանական ռադիկալ ընդդիմության ձգտումը: Ի վերջո, եթե Ադրբեջանը ստացել է այդ ճանապարհի մի հատվածի հանդեպ վերահսկողության իրավունք՝ որպես իր տարածքային մաս, ապա կասկած չկա, որ այդ իրավունքը օգտագործելու է Հայաստանի հանդեպ քաղաքական ճնշումների համար:

Եվ ուրեմն, լայն իմաստով, այլընտրանքային ճանապարհների հարցը Հայաստանի համար ռազմավարական օօրակարգ եղել է նույնիսկ մինչև նոյեմբերի 9-ին՝ պատերազմի հետևանքին բախվելը: Դա Հայաստանի համար ռազմավարական խնդիր է եղել միշտ, եթե Հայաստանի քաղաքական իշխանությունները միշտ բանակցել են Ադրբեջանին այն տարածքները վերադարձնելու շուրջ, որոնք ամրագրել են նաև Հայաստանի վարչատարածքային օրենսդրությամբ՝ 2010 թվականին:

Ինչքան էլ հասկանալի է, որ սա քաղաքական մանևրի ենթակա իրողություն է եղել, միևնույն է, կա մեկ այլ պարզ տրրամաբանություն՝ չի եղել ոչ մի երաշխիք, որ մանևրը չի ստացվելու և հարկ է լինելու բախվել իրավիճակների, որոնք գուցե թե այնքան էլ չեն լինի հայկական սցենարներին համապատասխան:

Խնդիրն այս պարագայում այլընտրանքային ճանապարհների բացակայության համար «նախկին» մեղավորներ գտնելը չէ, այլ ընդամենն արձանագրելը, որ այս դեպքում Հայաստանը բախվել է տարիների ռազմավարական խնդրի, հետևաբար ապոկալիպտիկ աղմուկ-աղաղակի փոխարեն, անհրաժեշտ է հասկանալ տեղի ունեցողի քաղաքական միջավայրը:

Իսկ այդ առումով կարծես թե կա նվազագույնը մի իրողություն, որ Ադրբեջանի քայլը Հայաստանի հանդեպ քաղաքական ազդեցության հերթական փորձ է: Հարկ է հասկանալ՝ ներքին ապակայունացում խթանալու՞ փորձ, ինչպիսին էր գուցե նաև նոյեմբերի 8-ին Շուշիի մերձակայքում ցինիկ մարդասպանությունը, որը հավանաբար այդքան էլ «չարդարացրեց» Բաքվի ակնկալիքը և հուզումներ չառաջացրեց Երևանում, կամ նույն փաթեթի մեջ տեղավորվող փորձ, թե՞ նաև Հայաստանից դրա միջոցով որևէ քաղաքական զիջում կորզելու փորձ:

Համենայն դեպս հատկանշական է, որ տևական ժամանակ առկախված է երկու հանգամանք՝ Մինսկի խմբի համանախագահների ռեգիոնալ այցը, որի մասին անձամբ ՌԴ արտգործնախարարն էր ազդարարում դեռևս սեպտեմբերի վերջին, իսկ նրա լեզվից ոչ ոք այդպիսի ազդարարում չէր քաշում, և Մոսկվայի նախաձեռնությամբ Փաշինյան-Պուտին-Ալիեը եռակողմ հանդիպումը:

Ըստ որում, ուշադրություն է պետք դարձնել նաև այն իրողությանը, որ Փարիզում նոյեմբերի 10-ին տեղի ունեցավ Մինսկի խմբի համանախագահների մասնակցությամբ Հայաստան-Ադրբեջան արտգործնախարարական հանդիպում, և երկու նախարարների առանձին-առանձին հանդիպումներ Մինսկի խմբի համանախագահ երկիր Ֆրանսիայի արտգործնախարարի հետ: Եթե սրան ավելացնենք և այն, որ Փարիզում նոյեմբերի 12–ին ՌԴ և Ֆրանսիայի արտգործնախարարների ու պաշտպանության նախարարների համատեղ ձևաչափով քննարկվելու են մի շարք հարցեր, այդ թվում արցախյան հարցը, ապա երևի թե պարզ կդառնա, որ Բաքուն գնում է որոշակի դեմարշի, ինչը կնշանակի, որ Հայաստանի շուրջ միջավայրի փոփոխության հուսադրող միտումներ այնուհանդերձ կան: Հատկապես, եթե դրան ավելացնենք և 10 ամիսների դադարից հետո Հայաստանի ռազմա-քաղաքական ղեկավարության բարձրաստիճան ներկայացուցչի՝ ՊՆ նախարարի այցը Արցախ, որը ևս հարուցել էր Բաքվի վրդովմունքը: Ամբողջ խնդիրը այն է, թե կա՞ն այդ միտումները արդյունավետ օգտագործելու և դիրքերը ամրացնելու ներքին բավարար ռեսուրսներ: Որովհետև ի վերջո մենք երկարատև պայքարի, այլ ոչ կարճաժամկետ ակտերի բովում ենք:

Հայկ Իսրայելյան