Արդեն հայտնի է, որ խոսքը հայ-ադրբեջանական սահմանագծման և սահմանազատման, տարածքային ամբողջության փոխադարձ ճանաչման, ինչպես նաև ռեգիոնալ ապաշրջափակման փաստաթղթերի մասին է, համենայն դեպս ըստ տարածված տեղեկության: Ընդ որում, պաշտոնական Երևանն արձագանքել է դրան, նշելով, որ չկա նոյեմբերի 9-ին Մոսկվայում Պուտին-Փաշինյան-Ալիև եռակողմ հանդիպման մասին պայմանավորվածություն: Սակայն, ուշադրության է արժանի և այն, որ կարծես թե չի հերքվում օրակարգում երկու այդպիսի փաստաթղթի առկայության մասին տեղեկատվությունը:

Ընդ որում, այդպիսի փաստաթղթերի առկայության մասին տեղեկությունը չի հերքում նաև Կրեմլը, որի խոսնակ Պեսկովը հայտարարել է, որ եռակողմ հայ-ռուս-ադրբեջանական գագաթնաժողովի մասին կհայտարարեն, եթե լինի այդպիսի պայմանավորվածություն: Այդպիսով, փաստաթղթերի առկայությունը կարծեք թե չի հերքվում:

Սակայն, դա արդարացնու՞մ է աղմուկը, որ առաջացրել է մեդիայի հրապարակումը: Իհարկե ոչ, որովհետև որևէ հարցի շուրջ  աղմկելու համար շատ կարևոր է տիրապետել բովանդակությանը: Որևէ փաստաթուղթ գնահատելու համար շատ կարևոր է տեղեկանալ դրա բովանդակությանը ամենայն մանրամասնությամբ, կամ առնվազն այնպիսի մանրամասնություններով, որոնք թույլ կտան շատ թե քիչ դիտարկել բովանդակությունը Հայաստանի և Արցախի ռազմավարական շահերի, անվտանգության խնդիրների տեսանկյունից:

Որովհետև, ապրիորի նշել, թե հայ-ադրբեջանական սահմանազատման և սահմանագծման, տարածքային ամբողջության փոխադարձ ճանաչումը նշանակում է չեղարկել Արցախի կարգավիճակի հարցն ու ճանաչել Արցախն Ադրբեջանի կազմում, նշանակում է պարզապես չտիրապետել խնդրին, իրավիճակին, իրական քաղաքական ռեժիմում տեղի ունեցած և տեղի ունեցող զարգացումներին: Նախ, սահմանազատումն ու սահմանագծումը ենթադրում են ոչ թե մեկանգամյա ակտ, այլ գործընթաց: Անգամ հայ-վրացական սահմանների պարագայում այն շարունակվում է տարիներ:

Կարելի է պատկերացնել, թե տևական ինչ գործընթաց կարող է լինել հայ-ադրբեջանական սահմանագծման և սահմանազատման գործընթացը: Իսկ առանց դրա ամբողջական արդյունքի, հազիվ թե հնարավոր է պատկերացնել որևէ ուղիղ ազդեցություն Արցախի կարգավիճակի հարցում: Եթե խոսքը տարածքային ամբողջության ճանաչման հանգամանքից բխող վտանգի մասին է, ապա այստեղ թերևս հարկ է դիտարկել երկու հանգամանք:

Նախ, Հայաստանը 1999 թվականին Ստամբուլում տեղի ունեցած ԵԱՀԿ գագաթնաժողովում ստորագրել է ամփոփիչ փաստաթուղթը, որտեղ խոսվում է անդամ երկրների տարածքային ամբողջականության ճանաչման մասին: Ըստ այդմ հարց է առաջ գալիս՝ Հայաստանից այդ փաստաթուղթը ստորագրած նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը Արցախը ճանաչել է Ադրբեջանի մա՞ս:

Դատելով այն տրամաբանությունից, որ այսօր հանրային շրջանակներում փորձում են որպես աղմուկի հիմք խթանել նաև հենց Ռոբերտ Քոչարյանի առաջնորդած ուժի ներկայացուցիչները, Արցախը Ադրբեջանի մաս փաստորեն ճանաչել է հենց Ռոբերտ Քոչարյանը: Իրականում սակայն, եթե չտրվենք ներքաղաքական պայքարի հայտնի տրամադրություններին, ակնառու է, որ կարգավիճակի հարցը ուղիղ շաղկապված չէ տարածքային ամբողջականության ճանաչմանը: Եվ դրա մասին է վկայում այն, որ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչող և ԱՄՆ, և Ֆրանսիան միաժամանակ հայտարարում են, որ բաց է Արցախի կարգավիճակի հարցը և այն պետք է լուծվի բանակցությամբ: Վաշինգտոնը և Փարիզը որևէ անգամ կասկածի տակ չեն դրել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, չեն դնում, բազմաթիվ հայտարարություններ են արել այդ առնչությամբ, սակայն միաժամանակ նաև մատնացույց են արել, որ կարգավիճակի հարցը բաց է և պետք է լինի բանակցության առարկա:

Հետևաբար, անկասկած է, որ անգամ միջազգային առանցքային դերակատարների, ՄԱԿ ԱԽ մշտական անդամ պետությունների մակարդակում են տարածքային ամբողջականության և կարգավիճակի հարցերը որոշակիորեն տարանջատված և «համադրված», օրինակ նաև բանակցային կարգավորման հայտնի երեք սկզբունքների տրամաբանությամբ՝ տարածքային ամբողջություն, ազգերի ինքնորոշում և ուժի չկիրառում:

Ըստ այդմ, խնդիրը հայկական հասարակական-քաղաքական միջավայրի և դրա դերակատարների համար շատ պարզ է՝ զբաղվել մեդիամանիպուլյացիոն աղմուկո՞վ, թե՞ քաղաքականությամբ, այսինքն քաղաքական դիրքորոշումների ձևավորումով, արտահայտումով և քաղաքական պատասխանատվությամբ: Ամբողջ հարցն այն է սակայն, որ Հայաստանի անկախության գրեթե ամբողջ պատմության ընթացքում, հատկապես երբ խոսքը վերաբերել է արցախյան հարցին և հայ-ադրբեջանական խնդրին, որևէ ուժ չի էլ փորձել խախտել քաղաքական պատասխանատվության իշխանության «մենաշնորհը»: Ըստ էության բոլոր հարցերում այդ «մենաշնորհը» դրել են կասկածի տակ, սակայն ոչ հայ-ադրրբեջանական խնդրի, արցախյան հարցի վերաբերյալ քաղաքական հստակ դիրքորոշումներում: Բացառություն է եղել 2007-ից քաղաքականություն վերադարձած առաջին նախագահ  Տեր-Պետրոսյանը, անկախ նրա դիրքորոշման հանդեպ գնահատականներից:  Բայց, Տեր-Պետրոսյանը փաստորեն եղել է և կա այդ «կանոնը հաստատող» բացառություն:

Հայկ Իսրայելյան

yerevanlur.am