Բաքվի նպատակն է հիմնավորել, որ պատմամշակութային առումով այդ տարածքները հայերի հետ որևէ առնչություն չունեն
Պարոն Պետրոսյան, տեղեկություն է հրապարակվել, որ Բաքվում հանձնաժողով է ստեղծվել, որի նպատակն է «ալբանացնել» Արցախի տարածում գտնվող հայկական եկեղեցիներն ու պատմամշակութային հուշարձանները։
Այո, այդ տեղեկությանը մենք ծանոթ ենք, ֆրանսիացի մի քանի լրագրողներ արդեն արձագանքել են՝ հատկապես ցուցադրելով Ջուղայի ավերված խաչքարերի դաշտը, թե ինչ է նշանակում, այսպես կոչված,«աղվանականացնել» հայկական հուշարձանները։ Մեր մտահոգությունը հետևյալն է․ առաջինն այն է, որ ադրբեջանական ակադեմիական հանրությունը չունի այն կարողությունները, որ կարողանա հասկանալ ու մեկանաբանել Արցախի հայկական հուշարձանները։ Մի բան է, երբ մասնագետը խորապես տիրապետում է խնդրին և խեղաթյուրում է, մեկ այլ հարց է, երբ մասնագիտական հանրույթը չունի համապատասխան գիտելիքներ և կարողություններ, բայց հայտարարություններ է անում։ Սա նշանակում է թիրախավորել այն ամենը, ինչն իրենք իրենց անգետ տեղով կհամարեն հետագա հայկական ներմուծումներ։ Երկրորդ, խոսք է գնում միջազգային համապատասխան փորձագետներ հրավիրելու մասին։ Ես բավականաչափ ծանոթ եմ այն հետազոտողներին, նրանց աշխատանքներին, ովքեր զբաղվել են այդ խնդիրներով։ Ես կարող եմ միանշանակ ասել, որ եթե արտերկրում կան երկու-երեք մասնագետներ, ովքեր տիրապետում են Արցախի ճարտապետությանը, նրանք նույնպես հայ մասնագետներ են։ Իրենք էլ, եթե այցելեն, մի փոքր մտավախություն կա, որ առաջին հերթին ուշադրություն են դարձնելու հայկական վերականգնումների վրա։
Ցավոք, այս վերջին 30 տարիներին մենք դասեր չենք քաղել և շատ հուշարձանների վերականգնման ու վերանորոգման աշխատանքները միշտ չէ, որ տեխնիկապես ճիշտ են կատարվել։ Եվ, օրինակ, կարող են գալ Դադիվանք ու ցույց տալ մի բան ու ասել՝ սա հայկականացում է կոչվում։ Այսինքն՝ խնդիրներ կան, և հայկական մասնագիտական հանրույթը պետք է միարժեք պատրաստ լինի դրան։ Մենք այսօր արդեն monumentwatch.org կայքում տեղադրելու ենք այն ահազանգը, որ Բաքուն ահա ստեղծում է այդ հանձնաժողովը, որի նպատակն է ուղղակի այդ հուշարձաններից հայկական հետքի վերացումը։ Դա առաջին հերթին կարող է վերաբերել վերջին տարիների վերականգնողական աշխատանքներին, երկրորդը, դա կարող է վերաբերել ակնհայտ հայերեն արձանագրություններին։ Նման փորձեր արդեն իսկ արվում են։
Ես կարծում եմ, որ Հայաստանում գոնե այն մասնագիտական շրջապատը, որին ես ծանոթ եմ, հետևում է այդ ամենին, և անհրաժեշտության դեպքում ինչ-որ քայլեր պետք է նախաձեռնվեն։ Բայց միաժամանակ հորդորում եմ իշխանություններին, որ հարկավոր է նման դեպքերում ինչ-որ մարմին ստեղծել, կոորդինացնել աշխատանքները։ Այսօր Հայաստանում առանձին անհատներ են միայնակ դուրս եկել Ադրբեջանի ծավալած ֆինանսներով ու ռեսուրսներով հարուստ քաղաքականության դեմ։ Դա նույնն է, որ բանակի դեմ երկու-երեք հոգի պայքարեն։ Արդեն երկրորդ տարին է, որ այս ոլորտում որևէ պետական քաղաքականություն ես չեմ տեսնում։
Այսինքն՝ այս գործընթացի շրջանակներում հայկական հուշարձանների վերաբերյալ կարող են հայտարարել, թե իբր դրանք հայկական չեն, և որ հայերը միջամտություննե՞ր են արել։
Այո, բայց իրենց այդ փաստարկները կարող են վերեբերել միայն վերջին 30 տարիներին։ Եղել են դեպքեր, երբ, օրինակ, մի հիմար Շուշիում ինչ-որ արձանագրություն ջնջել է, վրան մի հայկական տառ է գրել։ Եղել են դեպքեր, երբ վերականգնումների ժամանակ, ենթադրենք, պետք է օգտագործեին կրաշաղախ, բետոն են օգտագործել և այլն։ Ինչ վերաբերում է ընդհանրապես «աղվանականացման» հարցին, այդ խնդիրը, ցավոք, հայագիտությունը մինչև վերջ չի տարել անհրաժեշտ ուղղությամբ։ Բայց միանշանակ է, որ Արցախի տարածքում ընդհանրապես 9-րդ կամ 7-րդ դարից ի վեր չկա աղվանական ճարտապետություն։ Աղվանից եկեղեցին եղել է հայ եկեղեցու քույրը, նրա ծիսակարգը, լեզուն նույնական են եղել, Աղվանից եկեղեցին եղել է նույն դավանանքին, ինչ հայոց եկեղեցին։ Այսինքն՝ կատարյալ հիմարություն է ասել՝ «սա աղվանական է, սա հայկական է»։ Կա հայկական ճարտարապետություն, որը նաև տարածվել է այն ժամանակ Սյունիքի մի մասի, Արցախի, Ուտիքի, այսինքն՝ հայաշատ գավառների վրա, որոնք Աղվանքի կազմում էին։ Ո՞նց կարելի է Գանձասարը համեմատել աղվանական ինչ-որ բանի հետ, Գանձասարը դասական հուշարձան է, որի նույնություններն սկսվում են Շիրակից, տարածվում են ամբողջ Արևելյան Հայաստանով։ Այսինքն՝ սրանք պարզ փաստեր են, որոնք բավարար չեն ներկայացվել։ Եվ միջազգային ասպարեզում էլ չկա մի հանրույթ, որը կկարողանա այդպիսի դատողություններ անել։ ՅՈւՆԵՍԿՕ-ն էլ քաղաքական կառույց է, դա պետությունների կառույց է, դատարան չէ մեզ համար։
Ո՞րն է Բաքվի այս գործողությունների նպատակը։
Հիմնական նպատակն է հիմնավորել, որ պատմամշակութային առումով այդ տարածքները հայերի հետ ընդհանրապես որևէ առնչություն չունեն։ Սա ակնհայտ գենոցիդ է, միանշանակ ագրեսիա է՝ մեր տարածքները յուրացնելու նպատակով։
lragir.am