Շահեն Յովսէփեան

Արագածոտն մարզի Աշտարակ քաղաքի մօտ գտնւող Անտառուտ գիւղի Ս.Աստւածածին աւերակ եկեղեցու մուտքի պատին ամրացւած է Ամբերդ (Անբերդ) ամրոցի ազատագրման առիթով մի  խաչքար:

Ս.Աստւածածին եկեղեցու խորանը

Ռուս-պարսկական պատերազմի աւարտին եւ 1828 թ. Թուրքմէնչայի պայմանագիրը կնքելուց յետոյ, մեծ թւով Իրանահայեր գաղթեցին արեւելեան Հայաստան եւ բնակչութիւն հաստատեցին տարբեր վայրերում, որոնցից մի խումբը բնակւում են Անտառուտ գիւղում: Նրանք կառուցել (կամ վերակառուցել) են Ս.Աստւածածին եկեղեցին, որի պատերի մէջ տեղադրել են տարածքից հաւաքած բազմաթիւ խաչքարեր: Այդ խաչքարերից մէկը պատկանում է Զաքարէ ամիրսպասալարին (1190 -1212 թթ), որը տեղադրել են եկեղեցու հարաւային մուտքի արեւելեան պատին, նրա ճիշտ դիրքը պահպանելով: Խաչքարը այնպիսի տեղում են փակցրել, որ եկեղեցի մուտք գործող իւրաքանչիւր անահատ անպայման տեսել է այն: Իսկ խաչքարի գտնւելու նախնական վայրը պարզ չէ, բայց նկատի առնելով, որ խաչքարը կերտւել է Ամբերդ ամրոցի ազատագրման առիթով, հաւանաբար այն պիտի ամրոցում կամ նրա ճանապարհին տեղադրւած լինէր:

Զաքարէի խաչքարը

Վրաց Թամար թագուհու (1184-1213 թթ) հրամանով, 1190 թ Զաքարէն՝ իր հօր մահից յետոյ, նշանակւել է Վրաստանի սպարապետ կամ ինչպէս ինքն է յիշատակել խաչքարում՝ Ամիրսպասալար, որի բանակը կազմւած էր հայ եւ վրացական զինւորներից: Զաքարէն իր եղբոր Իւանէի հետ միացեալ բանակներով շարունակելով իրենց հօր՝ Սարգիս ամիրսպասալարի գործը, սկսում են ազատագրել Վրաստանը եւ Հայաստանը Սելջուկների գերիշխանութիւնից:

Ազատագրւած վայրերից մէկը եղել է Ամբերդ ամրոցը, որը գտնւում է Աշտարակ քաղաքի հիւսիսում: 1196 թւականին Զաքարէի եւ Իւանէի բանակները, Վաչէ Վաչուտեան իշխանի բանակների հետ միասին, Գանձակի (Գանջէի) սելջուկ իշխանի բանակները պարտութեան մատնելով ազատագրում են Ամբերդ ամրոցը:

Խաչքարի արձանագրութեան սկիզբը

Զաքարէն ամրոցը ազատագրելու առիթով կանգնեցրել է այժմ Ս.Աստւածածին եկեղեցում գտնւող խաչքարը 1200 (ՈԽԹ) թւականին: Խաչքարը վարդագոյն տուֆից է: Նրա տակը տեղադրւած է 5-րդ դարւայ մի խոյակ, որը ապացուցում է տեղում ինչ որ կառոյցի գոյութիւնը նախքան եկեղեցու կառուցելը: Խաչքարի բարձրութիւնն է 80 սմ, հաստութիւնը 18 սմ: Զաքարէի արձանագրութիւնը սկսում է Խաչքարի ներքեւից ապա շարունակւում նրա շուրջը: Արձանագրութեան մէջ նա իրեն ներկայացնում է, որպէս հայ-վրացական բանակի ամիրսպասալար եւ յիշատակում իր հօրը՝ Սարգիսին, նաեւ խաչքարի պատրաստման պատճառը, որն է Ամբերդ ամրոցի ազատագրումը: Ամբողջական արձանագրութիւնն է ըստ հետեւեալի ...

 «Ի ՈԽԹ ԹՈՒԱԿԱՆ|ՈՒԹԻ(Ւ)ՆՍ ԵՍ ԶԱՔԱՐ|Ե ԱՄԻՐՍՊԱՍԱԼԱՐ ՀԱ|ՅՈՑ ԵՒ ՎՐԱՑ ՈՐԴԻ Մ|ԵԾԻ ՍԱՐԳՍԻ ԱՌԻ ԶԱՆԱՌԻԿ ԱՄՐՈՑՍ ԶԱՆԲԵՐԴՈՅ ՅԱԴԱԽՆԱՅԾԻՆ ՈՐԴՈՅՆ ՀԱՔԱՐՈՒ ՈՐ (ԱՌԱ)|Յ Ի ՍՄԱ | Ի ԿՈՐՈՒՍՏ ՔՐԻՍՏՈՆԵԻՑ ԵՒ ՅԱՒԵՐ ԵԿԵՂԵ(Ա)Ց ԵՒ ԵՏՈՒ ԱՌՆԵԼ ԶՆՇ(ԱՆՍ)»:

Խաչքարի վրայի «ԱՄՐՈՑՍ ԶԱՆԲԵՐԴՈՅ» արձանագրութիւնը