Ելնելով ներկա աշխարհքաղաքական  շատ արագ զարգացող գործնթացներից, բնական է , որ Ռուսաստանը ամեն կերպ փորձում է մնալ Կովկասում և պահպանել այստեղ իր ներկայությունն ու ազդեցությունը: «Ռուսաստանի համար կարևոր է թույլ չտալ ողջ Հյուսիսային Կովկասի ապակայունացում, ՆԱՏՕ-ի ռազմակայանների տեղակայումը և ռազմական ուժի ներթափանցումը ռուսական տարածքի խորքերը»: Այդ մասին PanARMENIAN.Net-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտարարել է Աշխարհաքաղաքական խնդիրների ակադեմիայի (ԱՔԽԱ) առաջին փոխնախագահ, գեներալ-գնդապետ, պատմական գիտությունների դոկտոր Լեոնիդ Իվաշովը:

Սակայն, չնայած այս խիստ կարևոր հանգամանքին, Ռուսաստանում երկակի մոտեցում կա Հայաստանի հանդեպ տարվող քաղաքականության մեջ:Մի կողմից այն փորձում է Հայաստանին ամեն գնով պահել իր ազդեցության  գոտում, մյուս կողմից հնարավորինս թուլացնել այն որպես ինքնուրույն պետական միավոր:

Հայտնի է, որ Ռուսաստանը որպես նախկին կայսրություն, իրեն համարում էր Բյուզանդիայի հետևորդը: Լինել Բյուզանդական կայսրության հետևորդ լավ է, սակայն , կրկնել նրանց սխալները, կարծում եմ, ամենաքիչը նպատակահարմար չէ, եթե չասենք, որ դա կարող է ճակատագրական լինել երկու կողմերի համար:

Պետության հզորությունը նրա «դարպասների» ամրության մեջ է:Այս  առումով Հայաստանը պետք է դիտարկել Ռուսաստանի դարպաս՝դեպի Միջին և Մերձավոր Արևելք:

Սակայն դառնանք բյուզանդական կայսրության երբեմնի  սխալներին:

X-XI  դարերում  Հայաստանի վերամիավորումն ու հայկական միացյալ ուժեղ պատության վերականգնումը Բյուզանդական կայսրության կողմից դիտվում էր որպես արգելակիչ ուժ՝ իր նպատակների իրագործման ճանապարհին:Այդ պատճառով  Բյուզանդիան ձգտում էր քայլ առ քայլ խորանալ ու գրավել Հայաստանի կենտրոնական գավառները և տարածել իր ազդեցությունը: Բարսեղ (Բասիլ-Վասիլ) II-ի օրոք կայսրությունը իր տիրապետությունը աստիճանաբար տարածեց Բարձր Հայքի մեծ մասի վրա: Նվաճվեցին Տարոնի և՛ արևմտյան, և՛ հարավային շրջանները, բայց հայերի համար ավելի ցավալի էր Տայքի և Մանազկերտի զավթումը: Բարսեղ II –ը, իր բանակով Հայստանի արևմտյան գավառներով եկավ Հարք և այնտեղից անցավ Տայք: Նա զենքի ուժով հանազանդեցրեց  բնակչությանը, գավառների կառավարիչ նշանակեց իրեն հավատարիմ մարդկանց, իսկ այն իշխաններին ու ազատներին, որոնք դեմ էին  երկիրը Բյուզանդիային հանձնելուն, տեղահան արեց և վերաբնակեցրեց կայսրության ծայրագավառներում: Հին ու փորձված տակտիկական քայլը՝ «բաժանի՛ր, որ տիրես», այս դեպքում էլ իրեն արդարացրեց: Դրսից հրահրվող ներքին երկպառակությունները , դավաճանությունն ու քաղաքական անհեռատեսությունը նպաստեցին, որ Բարսեղ II կայսերը նախ բռնազավթի հայոց հողերը, ապա բնակիչներին տարհանի երկրից:

Ավելին, նա 1044  թվականին խաբեությամբ Կոնստանդնոպոլիս է հրավիրում Բագրատունյաց վերջին՝ Գագիկ II թագավորին , նրան առաջարկելով մայրաքաղաք Անին հանձնել Բյուզանդիային: Գագիկ  II –ը պատասխանում է նրա ՝ «Հյաստանի թագավորը ես եմ, և ես չեմ տա  Հայաստանը քեզ: Դու ինձ խաբեությամբ ես բերել  Կոնստանդնոպոլիս»: Հայոց թագավորի  ուշացած հոխորտանքը այլևս նշանակություն չուներ, նրան արգելվեց վերադառնալ Հայաստան, ստիպելով հրաժարվել իր թագավորությունից…

1045  թվականին Անին վերջնականապես նվաճվեց բյուզանդացիների կողմց : Զրկելով Հայաստանին պետականությունից ու զինուժից, բնակչության զանգվածային տեղահանություններով թուլացնելով  և մասնատելով երկիրը, Բյուզանդիան դուռ բացեց սելջուկ- թուրքական ցեղերի առաջ:

Արդեն 1071 թվականին Մանազկերտի մոտ՝ Դիոգենես  IV կայսեր և թուրք-սելջուկ  Ալփ –Արսլանի զորքերի միջև տեղի ունեցավ ճակատամարտ,  որն ավարտվեց բյուզանդացիների լիակատար պարտությամբ: Այդ օրը Բյուզանդական կայսրության վախճանի սկիզբն էր…Եվ 1453թվականին, Բյուզանդական կայսրությունը վերջնականապես կնքեց իր մահակացուն:[1]

Հայ ռուսական հարաբերությունները այսօր ինձ հիշեցնում են հայ բյուզանդական հարաբերությունները:
1.տեղահանություն
2. տնտեսության անգործության մատնում
3 .կապի, հաղորդակցության ուղիների սեփականություն

Պատմությունը կրկնվում է՝ հաճախ վատագույն ելքով: 1789 թ-ին ֆրանսիական բուրժուա-դեմոկրատական կոչվող հեղափոխությունը կրկնվեց 1917 թվականին Ռուսաստանում, իր ամբողջ ողբերգականությամբ  ու  անդառնալի կորուստներով: Պատմաբանները սրբագրեցին այդ իրադարձությունները սեփական երևակայության ողջ ուժով …և ներկայացրեցին որպես հասարակական առաջընթաց ապահովող փոփոխություն: Սակայն իրականությունը քողարկված էր  պատմական իրադարձությունների հորձանուտում հայտնված հասարակ մահկանացուների աչքից, և ժամանակ էր անհրաժեշտ պատմական անցքերին իրական գնահատական տալու համար: Իրականում, այդ փոփոխությունները հանգեցնում են հասարակությունների քողարկված շահագործման  ձևերի ներդրմանը և նրանց վատասերմանը՝ ստեղծելով առաջադիմության խաբուսիկ պատրանք: Բոլոր ժամանակներում էլ մարդկանց յուրահատուկ է եղել ցանկալին իրականության տեղ ընկալելը, սակայն մի բան է ցանկությունը և այլ բան քաղաքական շահն ու գործընթացը:

Դեռ մինչև առաջին աշխարհամարտը  հայերը եզակի սեր ու վստահություն էին տածում ռուսների հանդեպ որպես մշակութային բարձր արժեքներ կրող ժողովրդի: Սակայն 19-րդ դարի վերջերին և 20-րդ դարի սկզբներին, այս համակրանքի պատասխանը եղավ Նիկոլայ II ցարի հրամանը, որով փակվեցին հայկական դպրոցներն ու բռնագրավվեց հայ եկեղեցու ունեցվածքը: Դեռ ավելին, դավանակից  Ռուսիայի Արտաքին գործերի նախարար՝ Իշխան Ալեքսեյ Բորիսովիչ Լոբանով-Ռոստովսկին, առաջարկում էր ցարին «թողնել մեկ հայ, այն էլ թանգարանի համար»:
Եվ հենց ցարական կառավարությունն էր զինում Կովկասի թաթարներին՝ այսօրվա ադրբեջանցիներին, որի արդյունքում տեղի ունեցան հայ-թաթարական ջարդերը:

1914 թվականի Առաջին աշխարհամարտի տարիներին, Արևմտան Հայաստանի հայությունը տեղահանվեց և ոչնչացվեց ռուսական բանակի աչքի առաջ, և այդ զորաբանակները որևէ օգնություն ցույց չտվեցին հայերին: Ռուսական բանակի տխուր դերակատարության պատճառով էր նաև, որ 1915 թվականի ապրիլ-մայիսին վերացվեց ինքնահռչակ «Վանի հայկական պետություն»ը, որը ղեկավարում էր Արամ Մանուկյանը: 1916 թվականին կնքվեց  ռուս- ֆրանսիական գաղտնի համաձայնագիրը, որը վերաբերվում էր Հայաստանի մասնատմանը ճիշտ և ճիշտ Խարբերդի գծի երկայնքով:

1917 թվականին ռուսական  զորքերը ետ քաշվեցին Արևմտյան Հայաստանից: Իսկ երբ թուրքերը վերջնականապես գրավեցին հայկական հողերը, արդեն մեր սահմանին կանգնած հայ զինվորը գիտակցում էր, որ իրեն փորձում են ոչնչացնել ռուսական զենքով:

1919-1920 թթ. հենց բոլշևիկյան Ռուսաստանն էր, որ մեծ քանակությամբ զենք և ոսկի տրամադրեց քեմալական Թուրքիային և այդ զենքը օգտագործվեց  հույների դեմ (1922-23թթ-ի Փոքր Ասիայի էթնիկական զտումների և տեղահանությունների ժամանակ)՝ արևմուտքում, և հայերի դեմ՝ արևելքում, զրկելով այս ժողովուրդներին պատմական հայրենիքից:

Բոլորին հայտնի է, որ 1920 թ. քեմալական Թուրքիան և բոլշևիկյան Ռուսաստանը գաղտնի համաձայնագիր կնքեցին և ապա հարձակվեցին Հայաստանի Հանրապետության վրա: Քեմալականները զավթեցին Կարսի մարզն ու Սուրմալուի գավառը և կցեցին Թուրքիային, իսկ Հայաստանը բոլշևիկյան հարվածների տակ խորհրդայնացվեց և 1922թ-ին միացվեց Խորհրդային Միությանը:

Մենք հիշում ենք, որ հենց բոլշևիկյան բանակն էր 1920-1921 թթ. կռվում Արցախի և Զանգեզուրի դեմ: Նրանց հաջողվեց գրավել Արցախը և միացնել Խորհրդային Ադրբեջանին, և միայն Գարեգին Նժդեհի և Զանգեզուրի հերոս ժողովրդի ջանքերով հնարավոր եղավ առ այսօր պահպանել Սյունիքը որպես հայկական տարածք: Հայաստանի  բաժանում- հոշոտումը սրանով չավարտվեց: 1921թ. հոկտեմբերին Կարսն ու Սուրմալուն Հայաստանից անջատվեցին և Կարսի պայմանագրով հանձնվեց Թուրքիային:

Նույն թվականի մարտին բոլշևիկները Շարուր- Նախիջևանը կցեցին Ադրբեջանին: Հայերի պատմական Հայրենիքը բաժանվեց և նվիրաբերվեց թուրքերին ու վրացիներին: Հայերը  զրկվեցին իրենց կենսական տարածքից ամենադաժան եղանակներով: Միայն վերջին հարյուրամյակում հայերից դատարկվել է ահռելի մի տարածություն՝ ներկայիս Ադրբեջանի, Նախիջեւանի ու Թուրքիայի տարածքում, մասամբ նաև Վրաստանում:Այս տարածաշրջանում հայկական տարի թուլացման  հետեւանքները կարող են շատ թանկ նստել Ռուսաստանի վրա:

Ինչպես արդեն ասել ենք, պատմությունը միտում ունի կրկնվելու: 100 տարի է անցել և այսօր աշխարհի պատմական վերաձևման սեղանին դրված են Մերձավոր Արևելքի շատ երկրներ, այդ թվում Սիրիան, Պարսկաստանը ու նաև Ռուսատանը:

Մասնավորապես Ռուսաստանի վերաբաժանման առումով, ոչ վաղ անցյալում արդեն կատարվել էին որոշակի քայլեր: Ներկայացնենք որոշ փաստեր այդ գործընթացից.

Ռուսաստանում շատերը գիտեն, որ դեռևս 1999 թվականին համաշխարհային  ստվերային կառավարության կողմից Ռուսաստանի տարածքը արդեն բաժանված էր: Ավելին ՝ ստեղծված էին  «Ուրալյան հանրապետության» կառավարությունը, տպված էր դրամը՝սիբիրյան ֆրանկը, պատրաստ էին պատգամավորների մանդատները…   Ահա թե ինչ է գրում քաղաքագետ Նիկոլայ Ստարիկովը.

Ռուսաստանի բաժանման ռազմավարությունը ունի երկու հենման կետ, կամ  երկու մեծ «տրոյական  ձիեր»: Առաջինը՝ Ռուսաստանի տնտեսության առանցք կազմող ոլորտը՝ գազ, էներգետիկա, բանկեր, ԶԼՄ-ներ , որոնք գտնվում են հբրեա օլիգարխների ձեռքում, երկրորդը՝ թուրքալեզու և իսլամ դավանող ժողովուրդներն՝ իրենց հեռահար պանթուրքական ծրագրերով:

Ավելի հստակ, այս երկու ազդեցիկ գործոններով, շատ դեպքերում նաև նրանց ազգային պատկանելիությամբ է պայմանավորված Ռուսաստանի քաղաքականությունը՝ այդ թվում Հայաստանի նկատմամբ տարվող:

Այսօր ռուսական քաղաքական որոշ շրջանականերում ցանկալին իրականության տեղ է ընկալվում: Ռուս-թուրքական սերտացող հարաբերությունների ծիրում՝ Ռուսաստանի «թուրքական» շրջանակաները նրան մղում են մի նոր անկանխատեսելի արկածախնդրության: Եվ ինչպե՞ս կարելի է  վստահել թուրքական պայմանագրերին ու հավատալ խոստումներին:

Ասում են, քաղաքականությունն ու բարոյականությունը անհամատեղելի են, սակայն կան կաննոններ, որոնք չպետք է մեռանալ, օրինակ՝ «մի արա դիմացինիրդ նկատմամբ այն՝ ինչ չես ուզում անեն քեզ հետ», կամ՝ «միշտ ուժեղից ուժեղը կա»:

Բանասիրական գիտ․ թեկնածու, դոցենտ ՝ Նազելի Մարգարյան