Մի քարի պատմութիւն
Քրիստափոր կամ ինչպէս խաչքարի արձանագրութիւնում է նշւած՝ Քրիստափորո խաչքարը գտնւել է Գեղարքունիքի Նորադուզ գիւղի գերեզմանոցում, որը տեղափոխւել է Երեւանի Պատմութեան թանգարան: Իսկ աւելի ուշ, պատահաբար նոյն վայրում գտնւել է խաչքարի վերեւի մի կտորը:
Սոյն խաչքարը պատկանում է 10-րդ դարւան, որը իր ժամանակակից խաչքարերի ոճը պահպանել է, բայց եզակի է, իր մակերեսի գեղեցին զարդաքանդակների պատճառով:
Խաչքարը կերտւել է Գագիկ Ա. Շահնշահ Բագրատունի (989-1020 թթ.) թագաւորի ժամանակ, 996 (ՆԽԵ) թւականին, որը պատրաստւել է Խարիբ անունով մէկի պատւերով:
Այն կետւած է բազալտ քարի վրայ, որի ներքեւի մասը բնորոշ լինելով ժամանակակից խաչքարերի ոճին, աւելի նեղ է: Խաչքարի չափսերն են, բարձրութիւնը 160 սմ., լայնքը վերեւում 97 սմ. իսկ ներքեւում 78 սմ. եւ հաստութիւնը 25 սմ.:
Խաչքարի վրայի խաչի պատկերի իւրաքանչիւր թեւի վերջաւորութիւնում կան երկու բլթակներ, որոնք զարդարւած են ութ թեւանոց վարդեակներով: Խաչի վերեւի թեւի իւրաքանչիւր կողմից հինգ եւ ցածի թեւից տասը դուրս եկած արմաւենու տերեւների վերջաւորութիւնում կան ութ թեւանոց բլթակներ, որոնք նման են խաչի թեւերի բլթակներին:
Խաչի պատկերի կենտրոնում եւ նրա չորս թեւերի վերջաւորութիւնների վրայ եւս կան դեկորատիւ ութ թեւանոց վարդեակներ, բացառութեամբ ցածի թեւը, որտեղ կան երկուսը: Սոյն վարդեակները դեկորատիւ գծերով միացած են կենտրոնական վարդեակին այնպէս, որ խաչի պատկերի վրայ կազմում են նորեն մի այլ խաչի պատկեր:
Խաչը մի ձողով կանգնած է 16 թեւանի վարդեակի վրայ, որի երկու կողմերում կան արձանագրութիւն, որը ընթերցւել է Ս.Գ.Բարխուդարեանի միջոցով, ըստ հետեւեալի «Ի Թ[ՈՒ]ԱԿԱՆՈ|ՒԹԵԱՆՍ ՀԱՅՈ|Ց ՆԽԵ Ի ԹԱԳ|ԱՒՈՐՈՒԹԵԱ|Ն ԳԱԳԿԱ ԵՍ Խ|ԱՐԻԲ ԿԱՆԳՆ|ԵՑԻ ՍՈՒՐԲ ՔՐԻՍՏԱՓՈՐՈ|Ո[ՐՔ ԿԱՐԴԱՑՔ] | ԶԻՍ ՅԻՇԵՑԵՔ»:
Շահեն Յովսէփեան