Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին ամերիկյան գրող Է. Հեմինգուեյը (l899-l96l թթ.) մեկնում է Եվրոպա, մասնակցում պատերազմին և ծանր վիրավորվում։ 1922 թ. սեպտեմբերին կանադական «Տորոնտո դեյլի սթար» թերթի խմբագրության հանձնարարությամբ՝ որպես թղթակից Է. Հեմինգուեյը մեկնում է Թուրքիա:

1922 թ. սեպտեմբերին քեմալական զորքերն իսկական նախճիր էին սարքել Զմյուռնիայում` հրի ու սրի մատնելով քաղաքի հայկական ու հունական թաղամասերը: Քաղաքի միտումնավոր հրկիզումը նպատակ ուներ ահաբեկել քրիստոնյա բնակչությանը` ստիպելով նրանց ընդմիշտ լքել այն: Թաղամասերը ծածկվեցին տասնյակ հազարավոր հայերի ու հույների դիակներով: Շատերը, ովքեր փորձեցին փրկություն գտնել ծովում խարիսխ գցած և լոկ դիտորդի դեր ստանձնած անգլիական, իտալական ու ամերիկյան ռազմանավերում, ծովասույզ եղան:

Թուրքական կառավարության սանձաձերծած վայրագությունները, Զմյուռնիայի հայերի և հույների կրած տառապանքները շատ ծանր տպավորություն են թողնում գրողի վրա. 1925թ. հրատարակված «Մեր ժամանակը» պատմվածաշարի «Զմյուռնիայի նավահանգստում» խորագրով պատմվածքում Հեմինգուեյը գրում է.

«…Անհնար է նրանց համոզել որ տան մեռած երեխաներին։ Այդպես վեց օր պահում էին անշունչ երեխաներին ու չէին տալիս։ Ոչինչ չէինք կարող անել։ Ստիպված պիտի խլեինք ձեռքներից… Նրանք բոլորն այնտեղ էին՝ քարափում, և տեսարանը ոչ երկրաշարժի, ոչ էլ որևէ այլ բանի նման չէր, տարբեր էր. նրանք երբեք չէին կարող հասկանա թուրքին։ Չգիտեին, թե ամեն վայրկյան ինչ կարող էր անել ծեր թուրքը…

… Չեմ կարողանամ մոռանալ Զմյուռնիայի նավահանգիստը։ Ինչեր ասես, որ չէին լողում նրա ջրերում։ Կյանքում առաջին անգամ գիշերները մղձավանջների մեջ էի ընկնում։ Ծննդաբերող կանայք այդքան սարսափելի չէին, որքան մեռած երեխաներ ունեցողները։ Նրանց հետ ավելի հեշտ էր։ Զարմանալի էր, որ քչերն էին մեռնում…»

1954 թ. Էռնեստ Հեմինգուեյը ստանում է Նոբելյան մրցանակ գրականության ասպարեզում:

 

 

 

Աղբյուր՝ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ