Ուկրաինական հակամարտությունում Թուրքիայի առաջնորդ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն իր համար ընտրեց խաղաղարարի դերը։ Նա, սակայն, իր երկրում արագորեն կորցնում է աջակցությունը: Արդյո՞ք Թուրքիայի նախագահը գերագնահատում է իր հնարավորությունները։

Ասում են՝ աշխարհագրությունը ճակատագիր է։ Աշխարհում շատ քիչ շրջաններ կան,որոնց սա ավելի շատ վերաբերական է, քան Թուրքիային։ Երկրի մի մասը գտնվում է Եվրոպայում, մի մասը՝ Ասիայում, Բոսֆորը կապում է Սև ծովը Մարմարայի հետ։

Թուրք քաղաքական գործիչները միշտ օգտվել են երկրի հատուկ աշխարհառազմավարական դիրքից։ Դա, սակայն, ոչ մեկին ավելի շատ չի հաջողվել, քան երկրի ներկայիս նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին։

Էրդողանը ղեկավարում է 84 միլիոն բնակչությամբ երկիր, բայց իրեն այնպես է պահում, կարծես գերտերության ներկայացուցիչ լինի։ Ինչևէ, ուկրաինական սիրիական, լիբիական և այլ բազմաթիվ միջազգային հակամարտություններում, Անկարան մի կողմ չի քաշվում։

Դա հատկապես ակնհայտ երևաց  հացահատիկի գործարքում, որը Ուկրաինան և Ռուսաստանը կնքեցին երկու շաբաթ առաջ՝ ՄԱԿ-ի և Թուրքիայի միջնորդությամբ։ Համաձայնագիրը ստորագրելիս ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշը չէր կարող թաքցնել գովաբանությունը Թուրքիայի նախագահին։ Իսկապես, այժմ հացահատիկը կրկին նավերով կտեղափոխվի Սև ծովի ուկրաինական նավահանգիստներից դեպի  այն երկրներ, որոնց հակառակ դեպքում սպառնում էր սովամահությունը։

Ուկրաինական հակամարտությունում Էրդողանը երկակի դեր է խաղում. նա այն փոքրաթիվ պետությունների և կառավարությունների ղեկավարներից է, ով սերտ կապեր է պահպանում ինչպես Կիևի, այնպես էլ Մոսկվայի հետ: Պատերազմի սկզբում շատ դիտորդներ կարծում էին, որ «ճոճանակային» դիվանագիտությունը կարող է վնասել Թուրքիային։ Էրդողանը, սակայն, դա դարձրեց իր քաղաքականության առանցքը: Ուստի Թուրքիայի նախագահը ուկրաինական մարտադաշտերում սակավաթիվ հաղթողներից մեկն է առայժմ։

Մինչև մի քանի ամիս առաջ Թուրքիան միջազգային քաղաքականության մեջ ինչ-որ չափով դարձել էր վտարանդի: Էրդողանն իր բազմաթիվ սադրիչ գործողություններով իր դեմ հանեց ոչ միայն Մերձավոր Արևելքի գործընկերներին, այլև Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի։ Հիմա ամբողջ աշխարհը հանկարծ ուզում է շփվել նրա հետ։ Բոլորովին վերջերս ՆԱՏՕ-ն հանդիպեց իր կառավարությանը, որ նա հրաժարվի արգելափակել Շվեդիայի և Ֆինլանդիայի մուտքը դաշինք։ Թուրքիայի համար վտանգն այն է, որ Էրդողանը, ինչպես հաճախ է պատահել նախկինում, կարող է շատ հեռուն գնալ։

Երբ 2011-ին զանգվածային բողոքի ցույցերը հասան արաբական աշխարհի բազմաթիվ բռնապետություններ՝ արևմտամետ և հակաարևմտյան, Էրդողանը և նրա այն ժամանակվա արտաքին քաղաքականության գլխավոր ստրատեգ Ահմեդ Դավութօղլուն մտածեցին, որ կարող են լրացնել վակուումը: Նրանց պատկերացումներով Թուրքիան պետք է դառնար տարածաշրջանի առաջատար տերությունը։ Փորձագետները Թուրքիայի նոր հավակնություններն անվանել են նեոօսմանիզմ։ Նեոօսմանիզմը, սակայն, հանգեցրեց Թուրքիայի մեկուսացմանը, որից նա այժմ կամաց-կամաց ազատվում է:

Այն, որ Թուրքիայի նախագահը կարող է գերագնահատել իր հնարավորությունները նույնիսկ Արևելյան Եվրոպայի ներկայիս ռազմական ճգնաժամի պայմաններում, բացահայտվեց անցյալ ուրբաթ Սոչիում Վլադիմիր Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ։ Էրդողանը ամբողջապես ցույց տվեց իր մտերմությունը Պուտինի հետ։ Նրանք երկուսն էլ հայտարարեցին, որ տնտեսական ոլորտում էլ ավելի սերտ են համագործակցելու, և որ Թուրքիան գազի իր վճարների մի մասը կվճարի ռուբլով։

Սակայն մի քանի տարի առաջ Էրդողանը ՆԱՏՕ-ին իր դեմ դուրս բերեց՝ գնելով ռուսական հակահրթիռային համակարգեր։ Բացի այդ, Թուրքիայի և Հունաստանի միջև հակամարտությունը շարունակվում է Էգեյան ծովում գազի հանքավայրերի շուրջ։ Այս երեքշաբթի թուրքական նավը հորատման հիմքով կրկին պետք է նավարկի վիճելի տարածք։ Արևմտյան պաշտոնյաները Financial Times-ի միջոցով սպառնացել են Թուրքիայի կառավարությանը պատժիչ միջոցներով, եթե թուրքերը օգնեն Ռուսաստանին շրջանցել պատժամիջոցները:

Ուկրաինական հակամարտությունում Էրդողանը փորձում է միջնորդի դեր խաղալ։ Բայց ՆԱՏՕ-ի իր գործընկերների համար նա երբեմն կրկնակի գործակալ է թվում, ինչը կարող է խնդիր լինել Թուրքիայի նախագահի համար: Որքան էլ նա փորձի արտաքին քաղաքականության մեջ դրսևորել իր անկախությունը, սեփական երկիրը խորը ճգնաժամի մեջ է։

Թուրքիայի տնտեսությունը գտնվում է փլուզման եզրին, քանի որ վերջին շրջանում գնաճը պաշտոնապես հասել է մոտ 80 տոկոսի: Փորձագետները կարծում են, որ իրական գնաճը կրկնակի բարձր է։ Թուրքական միջին խավի մի մասին սպառնում է աղքատացում։ Այս իրավիճակում թուրքական ընկերությունները առավել քան երբևէ կախված են ամուր կապերից ԵՄ պետությունների, որոնց բաժին է ընկնում նրանց ապրանքաշրջանառության կեսից ավելին:

Ուստի Պուտինի հետ սիրախաղ անելով՝ Էրդողանը վտանգում է շատ բան։ Նախագահական ընտրություններին մեկ տարուց էլ քիչ է մնացել, սակայն նրա վարկանիշը, նախագահության ամբողջ շրջանի հետ համեմատած, ամենացածր մակարդակի վրա է, և այդ գործոնը պետք է օգտագործվի: Հնարավոր է, որ համաշխարհային ասպարեզում նրա ինքնավստահ պահվածքը տպավորում է ազգայնական ընտրողներին, սակայն Թուրքիայի քաղաքացիների մեծամասնությունը շահագրգռված է առաջին հերթին տնտեսության բարելավմամբ, և դա պահանջում է ներդրումներ Արևմուտքից։ Հարցումներից մեկի ժամանակ մարդկանց մեծ մասն ընտրությունների համար որոշիչ գործոն է անվանել երկրի տնտեսական վիճակը։ Արտաքին քաղաքականությունը որպես առաջնահերթություն շատ հետ է մնացել։

Հեղինակ՝ Մաքսիմիլիան Պոպ

 

Աղբյուր՝ Geopolitics.am