«Նովրուզ». Ի՞նչ գիտեք բնության զարթոնքը խորհրդանշող այս պատմական տոնի մասին
Իրանական հին առասպելներում Նովրուզը կապել են իրանական միֆական թագավորների անվան հետ: Այսպես՝ մի գրվածքում ասվում է, որ այն օրը, երբ Աստված մարդկանց ազատեց տապից, սառնամանիքներից ու հիվանդություններից, Ջամշիդը (իրանական առասպելական թագավոր) այդ օրն անվանեց Նովրուզ և շքեղ տոն կազմակերպեց:
Նովրուզը (պարսկերենից թարգմանաբար նշանակում է նոր օր) աշխարհի ամենահին տոներից մեկն է: Այն նշում էին դեռ մ.թ.ա. 7-րդ դարում: Տոնի մասին հիշատակություններ կան թե զրադաշտականության Սուրբ գիրք՝ Ավեստայում և թե անտիկ հեղինակների երկերում: Օրինակ՝ Ստրաբոնը Նովրուզի մասին գրում է, որ Նովրուզն ամենաընդունված և հարկի տոնն է համարվել: «Հնագույն ժամանակներից մինչ օրս այդ օրը Սիրդարիայի և Ամուդարիայի բնակչությունը հավաքվում է Կրակի տաճարում: Սա ամենահարգի տոնն է, երբ առևտրականները փակում են իրենց կրպակները, արհեստավորները դադարեցնում են աշխատանքը, ամենքն ուրախանում են, միմյանց հյուրասիրում այն խմիչքներով և ուտելիքներով, որոնց դիպել է կրակը»:
Իրանական հին առասպելներում Նովրուզը կապել են իրանական միֆական թագավորների անվան հետ: Այսպես՝ մի գրվածքում ասվում է, որ այն օրը, երբ Աստված մարդկանց ազատեց տապից, սառնամանիքներից ու հիվանդություններից, Ջամշիդը (իրանական առասպելական թագավոր) այդ օրն անվանեց Նովրուզ և շքեղ տոն կազմակերպեց:
Մեկ այլ լեգենդի համաձայն՝ Նովրուզը տոնել են, երբ Ջամշիդը դևերի հետ տարիներ տևած պատերազմում հաղթանակել է: Այս բոլոր պատմություններում կարելի է գտնել ձմեռվա ավարտի և գարնան զարթոնքի հետ կապված տարրեր: Գարնանամուտին հին իրանական ժողովուրդները տոնում էին սառնամանիքի ու ձմեռվա նահանջը, կյանքի նորացումը և գարնան ավետումը: Թյուրքալեզու ժողովուրդների մոտ Նովրուզի տոնակատարությունը կապված է թյուրքական հին լեգենդի հետ, որի համաձայն՝ այդ օրը թյուրքերը դուրս են եկել պաշարումից՝ Էրգենեկոնից (տարածք շրջապատված լեռներով):
Այս տոնն այնքան արմատացած է եղել ժողովրդի մեջ, որ անգամ իսլամի ընդունումից հետո պահպանվել է և իսլամականացվել՝ շարունակվելով մինչև օրս:
Հետագայում այն տարածվել է նաև այլ ժողովուրդների ու ցեղերի շրջանում՝ ստանալով միջազգային բնույթ: Ներկայումս շատ երկրներում՝ Աֆղանստանում, Ադրբեջանում, Ղազախստանում, Ղրղզստանում, Թուրքիայում, Ուզբեկստանում, Տաջիկստանում Նովրուզը պետական տոն է:
Հին արեգակնային օրացույցով Նովրուզը նշում էին գարնանային գիշերահավասարի օրը, երբ ցերեկն ու գիշերը հավասարվում են: Գարնան սկսվելու հետ միասին սկսվում է հողագործի նոր հոգսերի և հույսերի շրջանը: Մուսուլմանական լուսնային օրացույցի ընդունումից հետո իսլամ դավանող մի շարք ժողովուրդներ Նովրուզը սկսեցին նշել այդ օրացույցի առաջին ամսվա՝ Մուհարրամի առաջին օրը: Իրանում Նովրուզը նշում են մարտի 21-ին: Դրանից հետո մեկ շաբաթ պաշտոնական արձակուրդ է, իսկ ժողովրդի շրջանում տոնը տևում է 13 օր: Մարդիկ ջանում են Նոր տարին նշել՝ պահպանելով հնագույն ժամանակներից ավանդված սովորույթները:
Նովրուզին նախորդում են տան մաքրման հետ կապված հետ կապված խորհրդանշական արարողություններ: Այդ ընդհանուր մաքրությունը կոչվում էր խանե թեքանի կամ տան թափահարում և տևում երեքից չորս շաբաթ:
Հին թեհրանցիների համար Նոր տարին սկսվում էր նոր անկողին և հագուստ գնելով: Երեխաների հագուստը վառվռուն էր՝ կանաչ, կարմիր, դեղին կամ կապույտ, կանայք նոր և փայլփլուն չադրաներ էին կարում, որպեսզի Նոր տարին դիմավորեն նոր հագուկապով:
Հին տարվա վերջին չորեքշաբթի օրը նշվում է «Չահարշանբե սուրին»՝ կարմիր չորեքշաբթին: Դրան նախորդող երեքշաբթի օրը մայրամուտին դռան առաջ կրակ են վառում և ընտանիքի բոլոր անդամներով վրայից ցատկում: Վերջին հինգշաբթի օրն այցելում են գերեզմաններ: Գերեզմանին հաց, հալվա և խուրմա են դնում և մոմ վառում: Իսկ հին տարվա վերջին օրն ընդունված է իրար վրա ջուր ցողել:
Հնուց ի վեր Նովրուզի տոնից երկու շաբաթ առաջ ափսեներում հատիկ էին ցանում և դրանով զարդարում տոնական սեղանը: Հին Իրանում Նովրուզից քսանհինգ օր առաջ քաղաքների հրապարակում կավե սյուներ էին դնում և դրանք ծածկում ցորենի, բրնձի, գարու կամ ոսպի ծիլերով:
Տոնական սեղանն անվանում են «Հաֆթ սին», քանի որ սեղանին պետք է անպայման լինի յոթ պարագա, որոնց անվանումը սկսվում է «Ս» (Սին) տառով.
- Խնձորը (Սիբ) խորհրդանշում է մրգերն ու առողջ սնունդը, որը տերերին պետք է բերի գեղեցկություն և առողջություն:
- Ցորենի ծիլերից պատրաստված քաղցրավենիք (Սամանու), որը սրբության ու պտղաբերության խորհրդանիշ է:
- Վայրի ձիթապտուղը (Սենջեթ) խորհրդանշում է սերը:
- Սխտորը (Սիր) բնական ու ժողովրդկան բժշկության խորհուրդն է, որը պահպանում է ընտանիքի անդամների առողջությունը:
- Սումախը, որի պտուղները լինելով արևագույն, խորհրդանշում են բարու հաղթանակը չարի նկատմամբ, նաև, իրանցիների շատ սիրելի համեմունքների խորհուրդն է:
- Քացախը (Սերքե) իմաստության խորհուրդն է, որը նվիրում է իրանցիներին կյանքում շատ անհրաժեշտ համբերություն և մաքրություն:
Նովրուզի տոնին ընդունված էր միմյանց նվերներ տալ: Ավելի վաղ ժամանակներում տան մեծը մետաղադրամներ էր նվիրում փոքրերին: Այդ սովորույթը քսաներորդ դարասկզբի իրանցի գրող Մահմուդ Էթեմադ զադեն «Գյուղացիների աղջիկը» վեպում նկարագրել է հետևյալ կերպ.
«Հաջ աղան լաբադեի գրպանից մի տուփ հանեց և տվեց կնոջը: Մարգարտյա շղթա էր՝ մանր ու դեղին հատիկներով վեց շարին համեմատաբար խոշոր ու մաքուր հատերով շար ամրացրած:
Հաջ աղան Սարթախթե Դարուղեի գոհարավաճառ Հաջ Մոավենից անցյալ շաբաթ էր այն քառասուն թումանով գնել: Տիկնոջ այտերն ուրախությունից շառագունեցին: Գլուխը կախեց և կամաց ասաց.
- Աստված Ձեզ պահապան: Շեն տուն:
Դրանից հետո երեխաներն էլ հայրիկին մոտեցան: Վարդաջուր տվեցին, համբուրվեցին և տոնական նվեր ստացան, հետո մոր կողմը գնացին:
Զահրան խանումը հորից մի զույգ փիրուզյա ականջօղ և հինգ ղրանանոց նոր մետաղադրամ մորից նվեր ստացավ ...»:
Նովրուզի վերջին՝ տասներեքերորդ օրը ընտանիքներով մեկնում են քաղաքից դուրս, ընտրում որևէ կանաչազարդ տեղ և այնտեղ նշում տոնական վերջին օրը:
2009 թվականին Նովրուզի տոնը ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համամարդկային մշակութային ժառանգության ցանկի մեջ, իսկ 2010 թվականի փետրվարի 23-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեան մարտի 21-ը հայտարարել է Նովրուզի միջազգային օր:
Աղբյուր՝ 1in.am
Նմանատիպ Լուրեր
«Արմատ» հայկական կարճամետրաժ մուլտֆիլմը՝ «Օսկարի» հավակնորդ․ The Hollywood Reporter
The Hollywood Reporter-ը նշել է 15 անիմացիոն կարճամետրաժ ֆիլմերից մեկը՝ ARMAT-ը կարող է արժանանալ Օսկարի։
Պեկինում անցկացվում է Խաչատրյանի անվան միջազգային մրցույթ
Չինաստանի մայրաքաղաք Պեկինում դեկտեմբերի 17-ին մեկնարկել է Խաչատրյանի անվան միջազգային հոբելյանական մրցույթը՝ «ջութակ» մասնագիտական կարգում։ Այն նվիրված է Արամ Խաչատրյանի 120-ամյա հոբելյանին։
Հայաստանում NETFLIX-ի համար ֆիլմեր ու սերիալներ կնկարահանվեն
Հայաստանում NETFLIX-ի համար ֆիլմեր ու սերիալներ կնկարահանվեն։
Գյումրու դարբնության ավանդույթը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ներկայացուցչական ցանկում է
Դարբին Գարիկն ասում է, թե իրեն հարցնեն Գյումրու դարբնության ավանդույթում ինչն է ամենակարևորը, երևի կպատասխանի, որ․ «Ամեն գործդ կմտածես ընպես սարքես, որ բոլորի դուրն էլ գա, բայց առաջինը քո դուրը գա։ Էս գործը հա՛մ արհեստ է, հա՛մ արվեստ է, մենակ ուժով չի, պետք ա ուղեղ էլ ունենաս ու սիրտ»։
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն կաջակցի Տաթևի և Մեծ անապատ վանական համալիրների եռաչափ լազերային սկանավորմանն ու թվայնացմանը
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից հաստատված դրամաշնորհը կազմում է շուրջ 55․000 ԱՄՆ դոլար, որով նախատեսվում է իրականացնել Տաթևի և Տաթևի Մեծ անապատ վանական համալիրների կազմի մեջ մտնող բոլոր կառույցների, ենթահուշարձանների եռաչափ լազերային սկանավորում և մանրամասն թվայնացում, կառավարման և ռիսկերի նվազեցման համապատասխան ծրագրերի կազմում, միջազգային փորձագետների խորհրդատվություն, պետական հաշվառման փաստաթղթերի լրամշակում, որոնց հիման վրա կպատրաստվի և ՅՈՒՆԵՍԿՕ կներկայացվի հուշարձանախումբը «Զինված հակամարտությունների պայմաններում մշակութային արժեքների պաշտպանության կոնվենցիա»-ի հովանու ներքո առնելու հայտը։
45 տարի անց Գյումրիում ցուցադրության են ներկայացվել Մինաս Ավետիսյանի գործերը
45 տարի անց Գյումրիում ցուցադրության են ներկայացվել ՀՀ վաստակավոր նկարիչ Մինաս Ավետիսյանի գործերը։
