Երևանն աշխարհի հնագույն քարտեզներում
Երևանը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից: Մարդն այստեղ ապրել է հազարամյակներ շարունակ: Հնագիտական պեղումներից հայտնաբերված հնագույն բնակավայրը Շենգավիթն է, որը թվագրվում է մ.թ.ա. IV-II հազարամյակներով: Նրան հաջորդում են Ծիծեռնակաբերդը, Կայարանամերձ հրապարակը, Ավան, Զեյթուն թաղամասերը (մ.թ.ա. II հազ. I կես. ), Կարմիր Բերդը ( II հազ. վերջ), Էրեբունին (մ.թ.ա. VIII դար ), Թեյշեբաինին (մ.թ.ա. VII դար), Ավան-Առինջը (մ.թ.ա. II-I դդ.) և այլն: Մ.թ. I-II դարերում Երևանի զարգացումն ընթացել է դեպի Կայարանամերձ հրապարակ (Մուխաննաթ թափա) և Կոնդ: IV-V դարերում քաղաքի կենտրոնն են դառնում Կոնդը և Հին Երևանը (Շահար):
Այդ են վկայում Երևանի տարածքում կատարված հնագիտական պեղումների ժամանակ, ինչպես նաև պատահաբար հայտնաբերված նյութերը:
Էրեբունի-Երևանի մասին առաջին գրավոր հիշատակությունը մ.թ.ա. 782 թ. Արգիշտի Ա-ի (մ.թ.ա.786-764) արձանագրությունն է Էրեբունի ամրոցի հիմնադրման մասին: Արարատ-Ուրարտու պետության անկումից հետո, Երվանդունիների ծամանակ պարսից Դարեհ Ա թագավորը (մ.թ.ա. 522-485) նվաճում է հարևան շատ երկրներ, այդ թվում Հայաստանը: Հեշտ կառավարելու համար իր տերության տարածքը բաժանում է 20 մարզերի` սատրապությունների: Ըստ Հերոդոտոսի Հայաստանը մտնում է 13-րդ և 18-րդ սատրապությունների մեջ: Ենթադրվում է, որ 13-րդ սատրապության կենտրոնը Վանն էր, իսկ 18-րդինը` Էրեբունի-Երևանը (ՀԺՊ, 1975, էջ 90): Ինչպես տեսնում ենք Էրեբունին պահպանում է իր կարևոր դերը Արարատյան դաշտում: Կարևոր բնակավայր լինելու դերը Էրեբունի-Երևանը պահպանում է նաև հետագա դարերում: Այդ են վկայում Ավան-Առինջում և քաղաքի այլ մասերում կատարված հնագիտական պեղումները և պատահական հայտնաբերումները, որոնց ժամանակ հայտնաբերվում են նոր բնակավայրերի հետքեր, մշակութային արժեքներ, դամբարաններ և այլն:
Երևանի մասին հաջորդ գրավոր հիշատակությանը հանդիպում ենք հույն աշխարհագիր Կլավդիոս Պտղոմեոսի (II դար) ութ հատորանոց «Աշխարհագրություն» աշխատության մեջ (ենթադրվում է, որ հատորնեին կից եղել են քարտեզներ, որոնք չեն հասել մեր օրերը): Հայաստանին վերաբերող տեքստը հինգերորդ բաժնում է և բաժանվում է երկու մասի: Մեծ Հայքի մասին գրված է «Ասիայի երրորդ քարտեզում» (85 տեղանուն), իսկ Փոքր Հայքի մասին` «Ասիայի առաջին քարտեզում» (79 տեղանուն): Մեծ Հայքի հայտնի բնակավայրերի շարքում նշվում է նաև Terva կամ Terua բնակավայրը 78. 41 կոորդինատներով, որը շատ ուսումնասիրողներ նույնացնում են Երևանի (446. 40 կոորդինատներ) հետ:
Պտղոմեոսի աշխատության մեջ յուրաքանչյուր երկրի նկարագրություն իրենից ներկայացնում է անունների ցանկ (մոտ 8000 անուն), որոնց մեծ մասը ունի կոորդինատներ (ավելի ուշ ուսումնասիրողները պարզել են, որ բնակավայրերի կոորդինատները մոտավոր են): Անունների ցանկի ու թվարկումների հիման վրա մասնագետները կազմել են առանձին երկրների կամ աշխարհի քարտեզներ, որի դեպքում, էլ ավելի է արժևորվում Պտղոմեոսի աշխատանքը, քանի որ անունները սկսում են գործել իրենց միջավայրում: Պտղոմեոսի աշխատանքը, չնայած թերություններին (սխալ են կոորդինատները, սխալ են որոշ բնակավայրերի, լճերի, ծովերի, գետերի անունները, օրինակ. Գողթնը գրված է Կոլտենե, Բաղաբերդը` Բալիսբիգա, Թավրիզը` Գաբրես …), շատ կարևոր աշխատանք է: Այդ է պատճառը, որ դեռևս միջնադարում ցանկի անունները տեղադրել ու գծագրել են մագաղաթի, այնուհետև` թղթի վրա, կազմելով քարտեզներ: Քարտեզները բազմաթիվ անգամներ հրատարակվել ու վերահրատարակվել են: Կազմված բոլոր քարտեզներում Մեծ Հայքի շատ բնակավայրերի շարքում միշտ նշվում է Terva կամ Terua բնակավայրը:
Անդրադառնանք մի շարք քարտեզների: Իտալացի Բոնոնիի կողմից մագաղաթի վրա պատկերվել է Պտղոմեոսի «Աշխարհագրության» ատլասը, որը տպագրվել է 1482 թ. Հռոմում: Ատլասի պայմանական անուն կրող «Քարտեզ 17-ում» ներկայացված են Մեծ Հայքի և Փոքր Հայքի Պտղոմեոսի աշխատության մեջ նշված բնակավայրերը, ընդ որում Մեծ և Փոքր Հայքերը նշված են միասին, մեկ էջի վրա (քարտեզ 1, քարտեզներն ըստ Ռ. Գալչեանի, «Հայաստանը համաշխարային քարտեզագրության մեջ» աշխատության, Երևան, 2005), ինչը չենք տեսնում այլ քարտեզներում: Քարտեզում նշված են հայոց Տուշպա (Վան), Տիգրանակերտ, Արտաշատ, Արմավիր, Արտամետ, Նաքսուանա (Նախիջևան), Մելիտենա (Մալաթիա) և այլ բնակավայրեր, որոնց թվում նաև Terva բնակավայրը:
Էրեբունի-Երևանի մասին առաջին գրավոր հիշատակությունը մ.թ.ա. 782 թ. Արգիշտի Ա-ի (մ.թ.ա.786-764) արձանագրությունն է Էրեբունի ամրոցի հիմնադրման մասին: Արարատ-Ուրարտու պետության անկումից հետո, Երվանդունիների ծամանակ պարսից Դարեհ Ա թագավորը (մ.թ.ա. 522-485) նվաճում է հարևան շատ երկրներ, այդ թվում Հայաստանը: Հեշտ կառավարելու համար իր տերության տարածքը բաժանում է 20 մարզերի` սատրապությունների: Ըստ Հերոդոտոսի Հայաստանը մտնում է 13-րդ և 18-րդ սատրապությունների մեջ: Ենթադրվում է, որ 13-րդ սատրապության կենտրոնը Վանն էր, իսկ 18-րդինը` Էրեբունի-Երևանը (ՀԺՊ, 1975, էջ 90): Ինչպես տեսնում ենք Էրեբունին պահպանում է իր կարևոր դերը Արարատյան դաշտում: Կարևոր բնակավայր լինելու դերը Էրեբունի-Երևանը պահպանում է նաև հետագա դարերում: Այդ են վկայում Ավան-Առինջում և քաղաքի այլ մասերում կատարված հնագիտական պեղումները և պատահական հայտնաբերումները, որոնց ժամանակ հայտնաբերվում են նոր բնակավայրերի հետքեր, մշակութային արժեքներ, դամբարաններ և այլն:
Երևանի մասին հաջորդ գրավոր հիշատակությանը հանդիպում ենք հույն աշխարհագիր Կլավդիոս Պտղոմեոսի (II դար) ութ հատորանոց «Աշխարհագրություն» աշխատության մեջ (ենթադրվում է, որ հատորնեին կից եղել են քարտեզներ, որոնք չեն հասել մեր օրերը): Հայաստանին վերաբերող տեքստը հինգերորդ բաժնում է և բաժանվում է երկու մասի: Մեծ Հայքի մասին գրված է «Ասիայի երրորդ քարտեզում» (85 տեղանուն), իսկ Փոքր Հայքի մասին` «Ասիայի առաջին քարտեզում» (79 տեղանուն): Մեծ Հայքի հայտնի բնակավայրերի շարքում նշվում է նաև Terva կամ Terua բնակավայրը 78. 41 կոորդինատներով, որը շատ ուսումնասիրողներ նույնացնում են Երևանի (446. 40 կոորդինատներ) հետ:
Պտղոմեոսի աշխատության մեջ յուրաքանչյուր երկրի նկարագրություն իրենից ներկայացնում է անունների ցանկ (մոտ 8000 անուն), որոնց մեծ մասը ունի կոորդինատներ (ավելի ուշ ուսումնասիրողները պարզել են, որ բնակավայրերի կոորդինատները մոտավոր են): Անունների ցանկի ու թվարկումների հիման վրա մասնագետները կազմել են առանձին երկրների կամ աշխարհի քարտեզներ, որի դեպքում, էլ ավելի է արժևորվում Պտղոմեոսի աշխատանքը, քանի որ անունները սկսում են գործել իրենց միջավայրում: Պտղոմեոսի աշխատանքը, չնայած թերություններին (սխալ են կոորդինատները, սխալ են որոշ բնակավայրերի, լճերի, ծովերի, գետերի անունները, օրինակ. Գողթնը գրված է Կոլտենե, Բաղաբերդը` Բալիսբիգա, Թավրիզը` Գաբրես …), շատ կարևոր աշխատանք է: Այդ է պատճառը, որ դեռևս միջնադարում ցանկի անունները տեղադրել ու գծագրել են մագաղաթի, այնուհետև` թղթի վրա, կազմելով քարտեզներ: Քարտեզները բազմաթիվ անգամներ հրատարակվել ու վերահրատարակվել են: Կազմված բոլոր քարտեզներում Մեծ Հայքի շատ բնակավայրերի շարքում միշտ նշվում է Terva կամ Terua բնակավայրը:
Անդրադառնանք մի շարք քարտեզների: Իտալացի Բոնոնիի կողմից մագաղաթի վրա պատկերվել է Պտղոմեոսի «Աշխարհագրության» ատլասը, որը տպագրվել է 1482 թ. Հռոմում: Ատլասի պայմանական անուն կրող «Քարտեզ 17-ում» ներկայացված են Մեծ Հայքի և Փոքր Հայքի Պտղոմեոսի աշխատության մեջ նշված բնակավայրերը, ընդ որում Մեծ և Փոքր Հայքերը նշված են միասին, մեկ էջի վրա (քարտեզ 1, քարտեզներն ըստ Ռ. Գալչեանի, «Հայաստանը համաշխարային քարտեզագրության մեջ» աշխատության, Երևան, 2005), ինչը չենք տեսնում այլ քարտեզներում: Քարտեզում նշված են հայոց Տուշպա (Վան), Տիգրանակերտ, Արտաշատ, Արմավիր, Արտամետ, Նաքսուանա (Նախիջևան), Մելիտենա (Մալաթիա) և այլ բնակավայրեր, որոնց թվում նաև Terva բնակավայրը:
Նմանատիպ Լուրեր
Հայությունը՝ Երիտթուրքերի ցույցերում
1908 թվականի Երիտթուրքական հեղափոխության օրերին արևմտահայությունը մասնակցում էր բազմահազարանոց ցույցերին «ազատություն, հավասարություն, եղբայրություն» կարգախոսներով:
1919-1920 թթ. Բաթում-Երևան «Կյանքի երկաթգիծը»
«Ազատության պաշտպան» զրահագնացքի բրիտանական զինվորական անձնակազմը, Երևան, 1920 թ.
Թուրքիայի դաշնակից ԱՄՆ-ն տապալում է Արևմտյան Հայաստանի վերադարձի ծրագիրը
Եվրոպական մեծ տերությունները և Թուրքիայի դաշնակից ԱՄՆ-ն տապալում են Արևմտյան Հայաստանի վերադարձի ծրագիրը։ ԱՄՆ-ի ու Թուրքիայի հարաբերություններում կային որոշակի կնճիռներ։ Այդ համատեքստում 2021-ին ԱՄՆ-ն ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը, թեև գործնականում մեծ հաշվով դա ոչինչ չի տալիս Հայկական հարցին։
Հայ-ադրբեջանական կոնֆերանս․ Բաքու, 1919-ի դեկտեմբերի 14
Ադրբեջանի կողմից հայ-ադրբեջանական կոնֆերանսին կմասնակցեն Ֆաթալի Խան Խոյսկին, Մամեդ Հասան Հաջինսկին և Մամեդ Ռզա Վեքիլովը։
Հայերը, Թուրքիան, Ռուսաստանը եւ Արեւմուտքը. հայացք 1891 թվականից
Ներկայացնում ենք 1891 թվականի ապրիլին ամերիկյան The Atlantic Monthly ամսագրում հրապարակված Սեմյուել Գրին Ուիլեր Բենջամինի The Armenians and the Porte հոդվածի հայերեն թարգմանությունը:
Ալեքսանդր Սոլժենիցինի նոբելյան պատմությունը
Խորհրդային Միությունում Սոլժենիցինին Նոբելյան մրցանակ շնորհելը ռումբի պայթյունի էֆեկտ ունեցավ։ Շատերն անկեղծորեն ուրախացան ռուս վառ և ազնիվ գրողի համաշխարհային ճանաչման համար: Սակայն իշխանությունները և պաշտոնական գրական հանրությունը թշնամաբար են ընդունել Շվեդիայի ակադեմիայի որոշումը։ ԽՄԿԿ Կենտկոմը Նոբելյան մրցանակակրին վարկաբեկելու մի ամբողջ ծրագիր էր մշակել։
