Մարկոս Գրիգորյանը (1925 - 2007) իրանահայ նկարիչ է, գորգագետ, հողարվեստի ուղղության հիմնադիր։ Տարբեր երկրներում տարբեր քաղաքակրթություններ և տարբեր սերունդներ ներկայացնող բազմաթիվ արվեստագետներ / Նամի, Քալանթարի՝ Իրան, Անսելմո Քիֆր՝ Գերմանիա, և այլք/ իրենց համարում են աշակերտներն ու հետևորդները հայազգի նկարիչ Մարկոս Գրիգորյանի: Նրա աշխատանքները ներկայացված են Նյու Յորքի Ժամանակակից արվեստի թանգարանում, «Ռոքֆելլեր» կենտրոնի հավաքածուների կազմում, Հռոմի, Թեհրանի պատկերասրահներում և այլուր:

 

Մեթոդաբանական, հայեցակարգային առընչություններ ունենալով Նոր ռեալիզմի, ABC Art-ի, Նոր ալիքի, Ավանգարդի, անհնարին արվեստի հետ` Մարկոս Գրիգորյանի արվեստը ոչ արևմտյան, ոչ արևելյան և ոչ էլ էպիֆենոմեն է: Նա սկսել է ուսումնասիրել հայկական գորգարվեստը, երբ 1958 թվականին թեհրանցի վարպետներից գորգագործության հաստոց է նվեր ստացել: Ավելի քան 40 տարի ուսումնասիրելով գորգերի աշխարհը՝ նա քանդել է արեւելյան դասական խավավոր գորգի սկզբունքը՝ ստեղծելով ծիսաառասպելական գորգի սեփական տիպերը: Նրա գորգերը կրում են մեր պատմական վայրերի և անձանց անուններ` «Էրեբունի», «Արամազդ», «Արա Գեղեցիկ եւ Շամիրամ», «Գառնի», որոնք ներկայացված են խորհրդանշական պատկերների միջոցով:

Արվեստի քննադատ Նազարեթ Կարոյանը Մարկոս Գրիգորյանին համարում է «ինստիտուցիոնալիստ», որն ամեն ինչ ուզում էր թանգարանային կարգավորվածության հասցնել: «Ինստիտուցիոնալ մոտեցումը, որ ուներ Մարկոսը, հակադրվում էր այն ամենին, ինչ անում էր բուն արվեստի մեջ՝ կապված իր հողարվեստի հետ։ Իսկ դրանք նոր միտումներ էին արվեստում, գալիս էին խախտելու թանգարանային պատկերացումները,- ասում է Կարոյանը:- Թվում էր՝ արածն ինչ էր, պարզ բան՝ հողը հող էր, ոչ մի գաղտնիք չկար, ծղոտը՝ ծղոտ, իր արվեստի մեջ խաբկանք չկար, միայն պարզություն: Նյութն էր ցույց տալիս, պարզ նյութը, որը խոսուն էր միաժամանակ, հողի մեջ խոսք, կյանք, արեւի լույս, էներգիա կար»:

 

Ծագումով Կարսից, ծնված Ռուսաստանում, հասակ առած Իրանում` արվեստագետը կրթվել է Հռոմի Գեղեցիկ արվեստների ակադեմիայում, ավարտել 1954-ին: Նա Թեհրանի բիենալեի հիմնադիրն է, ինչպես նաև համարվում է Իրանի ժամանակակից արվեստի պիոներներից մեկը: Գրիգորյանը իրանական արվեստը հանեց միջազգային ասպարեզ: 60-ականներին տեղափոխվեց ԱՄՆ, 90-ականների սկզբին` Հայաստան: 1994 թ-ին նրան շնորհվել է «Երևանի պատվավոր քաղաքացու» կոչում։ Մարկոս Գրիգորյանը Հայաստանին է նվիրել իր հավաքածուի զգալի մասը, որի հիման վրա Երևանի Ե. Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում բացվել է «Միջին Արևելքի արվեստ» բաժինը։ Տվյալ հավաքածուն ներառում է 2500 բնօրինակ ցուցանմուշներ: Ցուցադրությունն ընդգրկում է Ք.Ա. IV հազարամյակից մինչև մեր ժամանակների իրանական, հայկական, եվրոպական, ամերիկյան հոգևոր և նյութական մշակույթի արժեքներ, այդ թվում՝ էլամի խեցեղեն, վաղ բրոնզի դարի խեցեղեն, Վանի թագավորության բրոնզ, հայ գորգարվեստ, իսլամական միջնադարյան արվեստ, մանրանկարչություն, գեղագրություն, ղաջարական կերպարվեստ, զարդարվեստ, տարազ, Մարկոս Գրիգորյանի հեղինակային ստեղծագործությունները (հողանկարներ, գեղանկարներ, գորգեր) և այլն: 2016 թվականի հունիսի 1-ին Գաֆեսճյան արվեստի կենտրոնում բացվել է «Մարկոս Գրիգորյան. Խաչմերուկներ» խորագրով ցուցահանդեսը:

Նկարիչը հուղարկավորված է Երևանի քաղաքային պանթեոնում։

 

 

Միջին Արևելքի արվեստի թանգարան (Երևան)