-Պարոն Ղուկասյան, օրենսդիր  մարմինների կողմից Ադրբեջանին դատապարտող բանաձևերի ընդունումից հետո Փարիզում գտնվող ԼՂ նախագահ Արայիկ Հարությունյանը Սենատի խմբակցությունների  ղեկավարների հետ հանդիպմանը և France 24 պետական ՀԸ-ին տված հարցազրույցում  նշել է՝ քանի որ ռուսական խաղաղապահ առաքելության ժամկետը  մինչև  2025 թ․ է, ուստի Արցախին անհրաժեշտ են անվտանգության ավելի հիմնարար երաշխիքներ: Բացի այդ, Արայիկ Հարությունյանը շեշտել է, որ արցախցիների ինքնորոշման, անկախության իրավունքը սակարկման ենթակա չէ։ Դա հիմնավորված է հենց Ադրբեջանի պահվածքով, էթնիկ զտման  քաղաքականությամբ։ Ինչպե՞ս եք գնահատում այս այցը, ի՞նչ ակնկալիքներ  ունեք։

 -Ես դրական եմ գնահատում Արցախի նախագահի այցը։ Կարծում եմ՝ Ֆրանսիայի Սենատի բանաձևի ընդունումից հետո տրամաբանական է, որ Արցախի ղեկավարությունը արձագանքում է Ֆրանսիայի բոլոր քաղաքական ուժերի կոնսենսուսով ընդունված Ադրբեջանին դատապարտող նախագծին, որն ամբողջությամբ արտահայտում է հայ ժողովրդի շահերը, այդ թվում՝Արցախի ինքնորոշման իրավունքի ճանաչման անհրաժեշտությունը, անվտանգության երաշխիքների և զարգացման համար բոլոր հնարավորությունների ապահովումը։

- Արդյոք իրատեսակա՞ն  է, որ Ֆրանսիան հիմա կարող է մեկնարկ տալ արցախահայության անվտանգության ապահովման համար միջազգային երաշխիքներ ձևավորելու գործընթացներին։

 -Իհարկե իրատեսական է, շատ հնարավոր է, որ   միջազգային խաղաղապահների տեղակայման գործընթացի մեկնարկը տրվի արդեն 2023-ին։ Դրա մասին են բոլոր այն քայլերը, որ կատարվում են ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի կողմից։ Խոսքը, ըստ էության, այն ծրագրի մասին է, որ Ֆրանսիան պետք է փոխարինի Ռուսաստանին Հարավային Կովկասում անվտանգային խնդիրներին վերաբերվող հարցերում։ Եվ դա չի սահմանափակվում միայն Հայաստանով և Արցախով, այլ վերաբերվում է նաև Աբխազիային և Հարավային Օսեթիային,Վրաստանին։ Բացի այն, որ Ֆրանսիան  լուրջ մտադրություն ունի՝ իր վրա վերցնելու անվտանգության երաշխավորի գործառույթը, նաև ջանքեր է գործադրում ԵՄ-ի հետ մեր հարաբերությունների սերտացման հարցում։ Մյուս կողմից՝ Ադրբեջանը վաճառելու է իր էներգառեսուրսները Եվրոպային, որի համար Ադրբեջանը պարտավոր է գնալ բարեփոխումների իր երկրի ներսում  և Արցախի հարցի միջազգային կանոններով որոշման ճանապարհով։
-Բայց  մենք հակառակ պատկերի ականատեսն ենք։ Բաքվի՝ միջազգային կանոններով  գործելու փորձերը միայն իմիտացիա են, մասնավորապես՝ խաղաղության  պայմանագրի իր պատկերացումները դուրս են այդ չափանիշներից։ Նա տապալում է արևմտյան հարթակներում  ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի միջնորդությամբ  հանդիպումները, մյուս կողմից՝ ՌԴ խաղաղապահներին է հերթական անգամ հեղինակազրկում․ Ադրբեջանը նախ՝ Լաչինի միջանցքն է  փակում  բնապահպանական   ստուգումների  պատճառաբանությամբ, ապա այդ ստուգումները  ներկայացնում է որպես իր տարածքի համար ընդերքօգտագործման  իրավունքի կիրառման իրավունք։

 - Արևմուտքի համար Արցախը վիճելի տարածք է, և Ադրբեջանը չունի ինքնիշխանություն Արցախի վրա, ավելին՝ Արևմուտքը պահանջում է, որ Ադրբեջանն իր զորքերը դուրս բերի Հադրութի և Շուշիի տարածքից, սակայն ո՛չ ՌԴ-ն, ո՛չ Ադրբեջանը հակված չեն այդ պահանջները ընդունելու և դրա համար փորձում են ստեղծել իրադարձություններ՝ արևմտյան միջնորդությամբ հանդիպումները չեղարկելու ահմար․ նոյեմբերին պիտի հանդիպեին ԱԳ նախարարները, դեկտեմբերին՝ Ալիևն ու Փաշինյանը և մինչև տարեվերջ պետք է կայացվեին քաղաքական լուրջ փոփոխություններ պարունակող   որոշումներ, սակայն, ինչպես տեսանք, չեղարկվեցին։ Այս գործընթացը տապալելու համար գետնի վրա ստեղծվում են, օրինակ, Լաչինի միջանցքի սադրանքներ, ստեղծում պատճառներ, որպեսզի խուսափեն կոնկրետ ժամանակացույցով հանդիպումներից և որոշում կայացնելու պարտավորություններից, այսինքն՝ կողմերը ձգձգում են ավելին ստանալու ակնկալիքով։ Ինչ վերաբերվում է խաղաղության պայմանագրի ճակատագրին, թե ինչպիսին է լինելու, դրա մասին տեղեկատվությունը խիստ սահմանափակ է, սակայն ակնհայտ է՝ Արևմուտքը պահանջում է Արցախից ադրբեջանական և ռուսական զորքերի դուրսբերում և այնտեղ միջազգային ուժերի տեղակայում։ Սա է Արևմուտքի գլխավոր նպատակը և խաղաղության հասնելու պատկերացրած ուղին։ Հայտնի է, որ ՌԴ-ի քաղաքականությունը Արևմուտքի կողմից որակվում է որպես սադրիչ և արցախյան հակամարտության մեջ նրա դերակատարումն ընկալվում է որպես կոնֆլիկտը շարունակական պահպանելու, արյուն հեղելու քաղաքականություն, հետևաբար՝ բացառվում է խաղաղության հասնելու հնարավորությունը ՌԴ-ի գործուն մասնակցությամբ։ Ժամանակին որոշ փորձագետներ, նաև պետական գործիչներ կարծում էին, որ Արևմուտքը  կհաշտվի իրողության հետ, որ 2020-ի պատերազմում ՌԴ-ն միակողմանի, առանց համանախագահների հետ համաձայնեցնելու զորքերը տեղակայեց Արցախում, որ հնարավոր կլինի հասնել ինչ-որ մի կոնսենսուսի, այդ հույսերը չարդարացվեցին և այդպես էլ որևէ կոնսենսուս չեղավ։ Ուստի՝ Հայաստանի իշխանությունները պետք է հաշվի առնեն այս իրողությունները և Արևմուտքի առաջարկները ընդունելու համար իրենց քաղաքականությունը ռեալ փոխեն, սակայն մեր իշխանությունները դեռևս չեն կարողանում դուրս գալ  ՌԴ քաղաքականության ազդեցությունից։  

-Սենատի բանաձևը, սակայն, պարտադիր իրավական ուժ չունի, քանի դեռ  գործադիրը չի հաստատել և անհայտ է նրա ճակատագիրը, իսկ գործադիրը  առանձնապես չի շտապում  վավերացնել այն։

 -Քաղաքական ճանապարհային քարտեզի հարց է, թե երբ Ֆրանսիան կորոշի վավերացնել այն։ Դա գլխավորապես կախված է Ադրբեջանի պահվածքից։ Եթե վերջինս կամավոր չընտրի այն ճանապարհը, որ ակնկալվում է  ԵՄ-ի, Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի կողմից, ապա կարող են կոշտ մեխանիզմներ գործի դրվել, այն, ինչ ներկայացված է բանաձևի մեջ։ Սենատի որոշումն իրականում սուր է՝ կախված  Ադրբեջանի կառավարության գլխին։

 -ԵՄ-ն որոշեց դիտորդական առաքելությունը երկարաձգել Հայաստանում։ Ի՞նչ կասեք այս առնչությամբ։

-Ի սկզբանե կար հստակ և կուռ պատկերացում, որ խաղաղության պայմանագրի շուրջ բանակցությունները կավարտվեն մինչև տարեվերջ,  և ԵՄ դիտորդական առաքելությունը կփոխարինվեր միջազգային խաղաղապահ ուժերով, սակայն տեսանք, որ տարբեր միջադեպերի միջոցով, հատկապես Ադրբեջանի, ՌԴ-ի ջանքերով՝ տապալվեց այս ճանապարհային քարտեզը։ Այնուամենայնիվ, բոլորս տեսանք, որ այս երկու ամսվա ընթացքում սահմանին լուրջ միջադեպեր, բախումներ չեղան, իսկ հիմա այն հանգամանքը, որ ադրբեջանական կողմը դիմում է սադրանքի Լաչինում քաղաքացիական անձանց միջոցով, արդեն իսկ նշանակում է, որ նրանք զգուշանում, վախենում են ուժ գործադրել։ 

 
Թամարա Ղազարյան

civic.am