Աշխարհը հայազգի երեք մեծ լուսանկարիչների է ճանաչում՝ Յուսուֆ Քարշ, Իդա Կառ, Արա Գյուլեր: Նրանցից միայն միայն մեկը՝ Արա գյուլերն է, որ լուսանկարել է Հայաստանը։

Արա Գյուլերը աշխարհահռչակ պոլսահայ լուսանկարիչ-լրագրող է։ Ծնվել է 1928 թվականի օգոստոսի 16-ին Ստամբուլում, հայկական ընտանիքում։ Հաճախ նրան դիմում են «Ստամբուլի աչք» կամ «Ստամբուլի լուսանկարիչ», «100-ամյակի լավագույն լուսանկարիչ», «անգերազանցելի ֆոտոպատմաբան» մականուններով։

Նա արմատներով Շապին-Գարահիսարից է: Հայրը` 1896 թվականին ծնված Տաճատ Գյուլերը,  վեց տարեկանում գնացել է Ստամբուլ` կրթություն ստանալու Օրթագյուղի (Ստամբուլի Օրթաքյոյ թաղամաս) Թարգմանչաց դպրոցում: Սովորելուն զուգահեռ երգել է Կոմիտասի հիմնած «Գուսան» երգչախմբում: Տաճատի ընտանիքի ազգանունը Տերտերյան է եղել, սակայն 1934-ին՝ Թուրքիայում ազգանունների թուրքացման մասին օրենքի ընդունումից հետո, նրանք վերցրել են Գյուլեր ազգանունը: 1915 թվականին, երբ Տաճատը 19 տարեկան էր, Շապին-Գարահիսարում մնացած նրա ողջ ընտանիքը Հայոց ցեղասպանության զոհ է դառնում:

Տաճատը շարունակում է կյանքը Ստամբուլում՝ դեղագործություն է սովորում եւ բացում իր սեփական դեղատունը:

Արայի մայրը` 1903 թվականին ծնված տիկին Վերժինը,  եգիպտահայ մեծահարուստ Շահյան ընտանիքի դուստրն էր: Վերժինի հայրն Ստամբուլում ունեցել է նավերի վերանորոգման արտադրամաս: Նրանք ձմեռները Եգիպտոսում էին անցկացնում, ամառները՝ Պոլսում, որտեղ էլ Վերժինը հանդիպել է Արայի հորը՝ Տաճատին: Արան Վերժինի եւ Տաճատի միակ զավակն է: Նրա խնամքով զբաղվել է Աղավնի անունով դայակը:

Գյուղից վերադառնալիս Արայի հայրը հիշում է, որ մոռացել է ամենակարեւորը ` գյուղում աճող պտուղները: «Երկու հարյուր կիլոմետր անցել էինք, եթե հետ գնայինք, օրը կավարտվեր: Դրա համար ասացի` մի անգամ էլ հետո կգանք, կառնենք: Վերադարձանք Պոլիս»,- հիշում է լուսանկարիչը: 

 

 

Ամիսներ անց Տաճատ Գյուլերը հիվանդանում է եւ սրտի կաթվածից մահանում: Հուղարկավորությունից մի քանի ժամ առաջ դուռը թակում են: Շեմքին կանգնած երկու մարդ ասում են, որ Տաճատ Գյուլերին են փնտրում. «Ասացի՝ մեռել է, թաղմանն ենք գնում, դուք էլ եկեք: Մեկ էլ ասացին, որ Շապին-Գարահիսարից են, բան են բերել Տաճատի համար: Ի՞նչ պիտի լիներ` պտուղներն էին, գյուղի պտուղներն էին բերել արկղով: Պտուղները տոպրակների մեջ լցրեցի, գերեզմանատուն գնացինք: Արարողությունն ավարտելուց հետո վարդապետին պատմեցի, վարդապետն ասաց`պտուղները դրեք իր հետ: Պապաս իր գյուղի պտուղների հետ գնաց»:

Արա Գյուլերը սովորել է Պոլսի հայկական Մխիթարյան դպրոցում, այնուհետեւ ուսումը շարունակել Կեդրոնական վարժարանում: Այնտեղ ուսանելու տարիներին սկսել է հաճախել Մուհսին Էրթուղրուլի թատերական խմբակ. «Հայրս թատերական ու կինոաշխարհի բոլոր մարդկանց հետ ընկեր էր, թատրոնի մեջ եմ մեծացել: Սցենարիստ էի ուզում դառնալ: Եթե լինեի, հիմա այդպես էլ պիտի մնայի, բայց աշխարհի ամենահեղինակավոր լրագրողներից մեկը դարձա»,- գոհունակությամբ ասում է Գյուլերը: Նա չի սիրել կյանքը միակողմանիորեն, սուբյեկտիվորեն ներկայացնող արվեստները: «Ամբողջ աշխարհում արվեստները սուտ կխոսեն. սուտ է արվեստը: Լուսանկարն է ճիշտը. այն արվեստ չէ, այլ պատմություն»:

Վարժարանն ավարտելուց հետո հոր կամքով ընդունվում է Ստամբուլի համալսարանի տնտեսագիտության բաժին: «Հայրս մեծ դեղատուն ուներ՝ 15 հոգի մոտը կաշխատեին, կուզեր, որ իր համար աշխատեի»,- բացատրում է նա:

Ուսանողական տարիներին Գյուլերը տարվում է լուսանկարչությամբ: 1950 թվականից սկսում է աշխատել թուրքական «Յենի Իսթանբուլ» ամսագրի համար: 1958-ին, երբ ամերիկյան «Time-Life» հեղինակավոր հանդեսը մասնաճյուղ է բացում Թուրքիայում, Արա Գյուլերը դառնում է դրա առաջին թղթակիցը Մերձավոր Արեւելքում` միաժամանակ աշխատելով «Paris Match» եւ «Der Stern» ամսագրերի համար: 1953-ից նա միացել էր Փարիզի «Մագնում» ֆոտոգործակալությանը: 1961-ին բրիտանական Լուսանկարիչների ամենամյա անթոլոգիան նրան հռչակեց տարվա լավագույն յոթ լուսանկարիչներից մեկը, նույն տարում դարձավ Լուսանկարիչների ամերիկյան ընկերության անդամ: 

Նա շրջագայել ու աշխատել է աշխարհի բոլոր մայրցամաքներում: Որպես լրագրող լուսանկարել է Մինդանաոյի եւ Էրիթրեայի պատերազմները: Բազմիցս եղել է նաեւ Հայաստանում. «Սովետի ժամանակ էլ եմ եղել: Ես ժուռնալիստ եմ, ինձ ուր կուղարկեն, կերթամ ես: Հայաստանում ամբողջ եկեղեցիները նկարեցի, շատ կարեւոր է դա»: 

Գյուլերը երկու անգամ Արարատի գագաթն է բարձրացել ու չորս պատերազմ լուսանկարել:

Աշխարհում շատերն առաջին անգամ Գյուլերի օբյեկտիվի միջոցով են տեսել, թե ինչպիսին են Ուինսթոն Չերչիլը, Մարիա Կալասը կամ Յասեր Արաֆաթը: ««Թայմի» մեջ Արաֆաթի առաջին պատկերն իմն է,- ասում է Գյուլերը,- ես բոլորի հետ ընկերանում էի, հետո նոր ռեպորտաժ էի անում: Եթե ուզեմ Ձեզ հետ ռեպորտաժ անել, չեմ ասի, բայց նախ կընկերանամ»: Նա նկարել է Պիկասոյին ու Դալիին, Ինդիրա Գանդիին ու Մարկ Շագալին, Ալֆրեդ Հիչքոքին ու Արամ Խաչատրյանին: Արա Գյուլերի լուսանկարչության գոհարը, սակայն, ստամբուլյան պատկերներն են: Պատահական չէ, որ տարածաշրջանի լուսանկարչության կնքահորն անվանում են «Ստամբուլի աչք»:

Ուինսթոն Չերչիլ

 

 

 

 

 

 

Արա Գյուլերի լուսանկարչության առանցքում մարդն է ու նրա գործը: Սա հատկապես ցայտուն է նրա ստամբուլյան լուսանկարներում, որոնք պատկերում են Բոսֆորի ափերին ձգվող բազմազգ քաղաքի մարդկանց ամենօրյա կյանքը: Նա իր խցիկի միջոցով ցանկացել է ստանալ «Ստամբուլի իրական պատկերը»: 

 

2013 թվականին Հայաստանի ազգային պատկերասրահում կազմակերպվել է Արա Գյուլերի «Բարև ձեզ» խորագիրը կրող ցուցահանդեսը, որի կապակցությամբ լուսանկարիչը ժամանել է Երևան։ Նա Ստամբուլից բերել էր ավելի քան 130 լուսանկար, որոնք արվել էին տարբեր ժամանակներում` աշխարհի տարբեր անկյուններում:

 

 

«Ստամբուլի աչքը» մարդկությանը թողել է լուսանկարների երկու միլիոնանոց ժառանգություն, ասել է թե` երկու միլիոն մարդկային պատմություն՝ պատսպարված հայրական տան վերնահարկում: 

 

Ստամբուլի Բոմոնթի գարեջրի գործարանի պատմական շենքում բացվել է Արա Գյուլերի թանգարանը, որտեղ ներկայացված են արվեստագետի արխիվային լուսանկարները, պատմվածքները, նոթերը, տեսանյութերը, նկարները, անձնական իրերը, գրքերը, լուսանկարչական սարքերը:

Պոլսահայ լուսանկարիչ Արա Գյուլերը մահկանացուն կնքել է 90 տարեկանում՝ Ստամբուլում:

Կազմեց՝ Շաղիկ Թորոսյանը