Հիմա եկեք տեսնենք, ինչպիսի՞ն էին հայ-ռուսական հարաբերություններն այս ընթացքում և ի՞նչ ենք շահել, ի՞նչ կորցրել․․․

Ա․ 1724 թվական․ Արևելահայությունը (Արցախ, Սյունիք), կենաց-մահու կռիվ էր մղում օսմանյան պետության դեմ։ Ռուսական կայսրությունը հայությանը դիվանագիտական, ռազմական աջակցություն խոստացավ, իր հերթին հայությունը հանուն ռուսական առաջխաղացման մոբիլիզացրեց իր ուժերը և հայկական գնդերը արշավեցին Գանձակի ուղղությամբ։ Մինչդեռ, ռուսները խաբելով հայությանը, սեպարատ պայմանագիր կնքեցին թուրքերի հետ՝ պարտավորվելով չմիջամտել Հայաստանի գործերին։

Բ․ 1813 թվական։ Ռուսները նաև հայության աջակցությամբ հաղթելով պարսիկներին՝ Արևելյան Հայաստանի ստվար մասը Արցախով հանդերձ, կցեցին ռուսական կայսրությանը։ Բայց նրանք խաբելով հայությանը՝ Արցախը թողեցին թուրք խանի իշխանության ներքո։

Գ․ 1829 թվական։ Ռուսները հայության աջակցությամբ գրավեցին ողջ Արևելյան Հայաստանը, սակայն խաբեցին հայությանը՝ ինքնավարություն չշնորհելով։

Դ․ 1829 թվական։ Ռուսները նաև հայության աջակցությամբ հաղթեցին Օսմանյան կայսրությանը, սական Արևմտյան Հայաստանում գրաված հողերը շուտով վերադարձրին թուրքերին՝ հայությանը դարձնելով քավության նոխազ։

Ե․ 1840 թվական։ Ռուսական կառավարությունը լուծարեց Հայկական մարզը՝ թաղելով կայսրության կազմում հայության ներքին ինքնավարության վերջին հույսը։

Զ․ 1853 թվական։ Հայության շնորհիվ, Ղրիմի պատերազմի երեք ճակատներում ռուսական բանակը հաղթանակ տարավ միայն Հայաստանում։ Սակայն, դարձյալ Արևմտյան Հայաստանի գրաված հատվածը վերադարձրեց թուրքերին՝ հայությանը կրկին դարձնելով քավության նոխազ թուրքերի համար։

Է․ 1878 թվական։ Թուրքերի դեմ հաղթական պատերազմից հետո ռուսական կայսրությունը կրկին Արևմտյան Հայաստանը հանձնեց թուրքերին, իրեն պահելով միայն Կարսի մարզը։

Ը․ 1878 թվական։ Բեռլինի վեհաժողովում Ռուսաստանը խափանեց Արևմտյան Հայաստանում բարեփոխումների ծրագիրը։

Թ․ 1885 թվական։Ռուսական կայսրությունը փակեց կայսրության տարածքում գործող հայկական դպրոցները։

Ժ․ 1894-1896 թվականներ։ Օսմանյան կայսրությունում սկիզբ առած հայկական ջարդերի ժամանակ ռուսական կայսրությունը անթաքույց բարոյական և դիվանագիտական աջակցություն ցուցաբերեց թուրքերին։

ԺԱ․ 1903 թվական․ Ռուսական կայսրությունը բռնագրավեց Հայաստանյաց Առաքելական եկեղեցու գույքը։

ԺԲ․ 1905 թվական։ Ռուսական կայսրությունը Կովկասում հրահրեց հայ-թուրքական բախումներ՝ անթաքույց օգնելով կովկասյան թուրքերին։

ԺԳ․ 1910-1912 թվականներ․ Ռուսական կայսրությունը հալածանքներ սկսեց հայ մտավորականության նկատմամբ՝ շինծու մեղադրանքով բանտարկելով տասնյակ գործիչների։

ԺԴ․ 1914-1917 թվականներ․ Առաջին համաշխարհային պատերազմի օրերին ռուսական կայսրությունը ձեռք-ձեռքի հայաթափեց Արևմտյան Հայաստանը՝ հաճախ կազմալուծելով հայերի ինքնապաշտպանությունը, որոշ վայրերում հաղթանակած հայությանը կեղծ պատրվակով նահանջ կազմակերպելով, որպեսզի հայաթափի Հայաստանն ու այն բնակեցնի ռուսներով՝ տեղում ցանկանալով ստեղծել Եփրատի կոզակություն։ Սույնով Ռուսաստանը մեղսակիցը դարձավ հայոց ցեղասպանության։

ԺԵ․ 1920 թվական․ Ռուսները դաշինք կապեցին Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ՝ ընդդեմ Հայաստանի հանրապետության։ Հայաստանին պարտադրեցին ծանր պայմաններ, այդ թվում ստիպելով հրաժարվել Սևրի պայմանագրից։ Հայ-ադրբեջանական կոնֆլիկտի ժամանակ անթաքույց պաշտպանում էին Ադրբեջանին՝ փորձելով Արցախը հանձնել Ադրբեջանին։

ԺԶ․ 1920 թվական․ Ռուսաստանը սպառազինեց Թուրքիային, որպեսզի վերջինս հարձակվի Հայաստանի վրա։

ԺԷ․ 1920 թվական։ Ռուսաստանը Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ մեկտեղ կործանեց Հայաստանի անկախությունը։

ԺԸ․ 1921 թվական․ Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերով Ռուսաստանը Թուրքիային հանձնեց Կարսի մարզը, Ադրբեջանին հանձնեց Նախիջևանը։

ԺԹ․ 1921 թվական․ Կովբյուրոյի որոշմամբ, Ռուսաստանը Ադրբեջանին հանձնեց Արցախը։

Ի․ 1945 թվական․ Չնայած, որ հայությունն ամենամեծ մասնակցությունն էր ունեցել Հայրենական պատերազմին (տոկոսային հարաբերությամբ տալով ամենաշատ զոհը, ամենաշատ հերոսները․ ՀԽՍՀ բնակչության 15 տոկոսը զինվորագրվել էր), Ռուսաստանը հաղթանակի պտուղներից բաժին չհանեց Հայաստանին, վիժեցրեց Արևմտյան Հայաստանի ազատագրության պլանը։

ԻԱ․ 1988 -1991 թվականներ Հայ-ադրբեջանական պատերազմի ժամանակ Ռուսաստանը (ԽՍՀՄ) անթաքույց օգնություն էր ցուցաբերում Ադրբեջանին․ խորհրդային բանակը հայաթափում էր Արցախը, ադրբեջանական շահերի պաշտպանն էր։

ԻԲ․ 1991 թվականից այս կողմ․ Իբր թե ստրատեգիական դաշնակիցը կողոպտում է Հայաստանը․ Գույք պարտքի դիմաց բանաձևով կոպեկներով ձեռք գցելով Հայաստանի ստրատեգիական պաշարների զգալի մասը, ստրատեգիական օբյեկտները։ Նա զինում է Հայաստանի թշնամիներին, երբեք որևիցե մեկ անգամ չկատարեց իր դաշնակցային պարտականությունները․․․

ԻԳ․ 2020 թվական․․․ ավելի լավ է՝ չգրեմ, ինքներդ գիտեք։

Հիմա հարց հայությանը։ Ինչո՞վ է պայմանավորված անսահման սերը առ Ռուսաստան։ Ստոլկհոլմյան սինդրո՞մ․․․

Վահե Լորենց