Ավիցեննան՝ իրանցի հանրահայտ գիտնական
Ավիցեննան բժշկագիտության ոլորտի կարկառուն դեմքերից մեկն է համարվում, որի հեղինակած ավելի քան 450 աշխատություններից ամենահայտնին՝ «Կանոն բժշկության» ձեռնարկը հինգ դար շարունակ հիմնական ուղեցույց է հանդիսացել Արևելքի և Եվրոպայի առաջավոր բժշկական համալսարանների համար: Նա բեղմնավոր գործունեություն է ծավալել նաև գիտության տարբեր ոլորտներում:
Աբու Ալի Իբն Սինան ծնվել է լուսնային հիջրեթի 370 թ.-ին ՝ Բուխարայի մոտ: Այս մեծ բժիշկը, որ հետագայում դարձավ Իսլամական աշխարհի ու փիլիսոփայության կարևոր դեմքերից մեկը, մանկուց մեծ սեր ու հետաքրքրություն է դրսևորել նաև փիլիսոփայության, աստղագիտության, մաթեմատիկայի, Ղուրանի ընթերցման և արաբերեն լեզվի նկատմամբ: Տասը տարեկանում Իբն Սինան արդեն գիտեր հանրահաշիվ, երկրաչափություն, կարող էր թվարկել և ցույց տալ աստղերի բոլոր համաստեղությունները: Այդ տարիքում նա անգիր կարդում էր Ղուրանը: Մեծ սեր է ունեցել կենդանական ու բուսական աշխարհի նկատմամբ:
12 տարեկանում հայրը նրան տալիս է Աբդոլլահ Նատելի վարպետին աշակերտության: Վարպետի մոտ Ավիցեննան սովորեց տրամաբանություն և կատարելագործվեց մաթեմատիկայում:
Ավիցեննան իր գիտությունը կատարելագործելու ուղղությամբ մեծ ջանք է գործադրում: Օգտվում է իր տրամադրության տակ գտնվող բոլոր գրքերից և բժշկագիտությանը տիրապետում է մեծերի աշխատությունների ու նրանց գիտական աշխատանքներին ծանոթանալով:
Երբ Ավիցեննան 18 տարեկան էր, նա բուժեց ժամանակի իշխան Նուհ Բ-ին և իր մատուցած ծառայության դիմաց, նրան խնդրեց թույլ տալ ազատորեն ելք ու մուտք ունենալ Բուխարայի արքունիք: Այն ժամանակ, միայն արքայազներն իրավունք ունեին պալատ մտնել: Այդպիսով իրանցի մեծ գիտնականի կյանքում նոր էջ բացվեց: Բուխարայի գրադարանն Իրանի ժամանակի ամենամեծ գրադարաններից էր համարվում, որտեղ պահվում էին հազվագյուտ ու հին գրքեր:
22 տարեկանում Ավեցիննան կորցնում է հորը: Նա մեկնում է Խարազմ քաղաք, որն այն ժամանակ համարվում էր գիտնականների քաղաքը, որտեղ գիտնականները մեծ հարգանք էին վայելում երկրի էմիրների մոտ: Այդ քաղաքում նա հանգիստ մտքով շարունակեց իր գիտական աշխատանքը: Որոշ ժամանակ անց, Խարազմը գրավվեց և գիտնականները հարկադրաբար այլ քաղաքներ մեկնեցին: Ոմանք մայրաքաղաք հրավիրվեցին, սակայն Ավիցեննան հրաժարվեց մեկնելուց: Մի քանի այլ քաղաքներ շրջելուց հետո, Ջորջան քաղաքում սկսեց գրել «Կանոն բժշկության» աշխատությունը: Ավիցեննայի «Կանոն բժշկության» արաբերեն աշխատությունը անցյալի բժշկագիտության նվաճումների յուրօրինակ ամփոփումն է, որտեղ շարադրված են բժշկության ընդհանուր տեսությունը, անատոմիայի, ֆիզիոլոգիայի, վիրաբուժության և ախտորոշման կարևոր դրույթները, սուր վարակիչ հիվանդությունների հետազոտման, բուժման եղանակները, առաջադրված է ջրի և օդի միջոցով «տենդային» (վարակիչ) հիվանդություններ փոխանցող անտեսանելի հարուցիչների վերաբերյալ վարկածը: Իբն Սինան սովորեցնում էր ոչ միայն բժշկելու, այլև մարդուն կարեկցելու արվեստը: Գիրքը շուրջ 700 տարի դասավանդվել է եվրոպական գիտական կարևոր կենտրոններում:
Մեկ տարի անց, նա Ռեյ և Ղազվին, ապա Համադան է մեկնում, բուժում է Շամսոլդովլեին և դառնում պալատական բժիշկ ու վեզիր: Նրա 18-հատորյա «Գիրք ապաքինության» արաբերեն աշխատությունը մեծ ազդեցություն է գործել գիտական մտքի հետագա զարգացման վրա: Տրամաբանության, մետաֆիզիկայի, փիլիսոփայության, աստղագիտության, մաթեմատիկայի և երաժշտության հարցերը լուսաբանել է «Գիրք գիտության» պարսկերեն աշխատությունում: Ավիցեննայի ուսմունքը հիմնվում էր գալենյան ուսմունքի, արիստոտելյան մետաֆիզիկայի, ինչպես նաև պարսկական ու արաբական բժշկության վրա:
Երբ Շամսոլդովլեին փոխարինում է նրա որդին, Ավիցեննան մերժում է նրա նախարարությունը և բանտարկվում է և չորս ամիս մնում է բանտում, որտեղ մի քանի գրքեր է հեղինակում, իսկ ազատվելուց հետո իր աշակերտներից Աբու Օբեյդ Ջոզջանիի և եղբոր հետ ծպտված կերպով մեկնում է Սպահան:
Սպահանում 14 տարի ապրում է խաղաղ կյանքով և նոր գրքեր է գրում փիլիսոփայության, մաթեմատիկայի ու երաժշտության ոլորտներում:
Ալա-օլ-դովլեի իշխանությունը կործանելու համար Մասըուդ Ղազնավու Սպահան կատարած արշավանքի ժամանակ կողոպտվում է նաև Ավիցեննայի բնակարանը և ոչնչանում են նրա որոշ գրությունները: Ավիցեննան մինչև կյանքի վերջը մնում է Ալա-օլ-դովլեի իշխանության մեջ և ի վերջո լուսնային հիջրեթի 428 թվականին Ալա-օլ-դովլեի ընկերակցությամբ Համադան կատարած ուղևորության ժամանակ հիվանդանում ու վախճանվում է:
Բժշկությունից բացի Ավիցեննան հմուտ է եղել նաև այլ գիտություններում: Ավիցեննան Իրանի և Իսլամ աշխարհի առաջին գիտնականն է, ով փիլիսոփայության մասին դասակարգված ու ամբողջական գրքեր է հեղինակել: Այս գործում նա ներշնչվել է հույն փիլիսոփաներ ՝ Արիստոտելից ու Պլատոնից և իրանցի փիլիսոփա ՝ Ֆարաբիից: Ավիցեննան ամենաշատը ներշնչվել է Արիստոտելի փիլիսոփայությունից, այդուհանդերձ նա ունեցել է փիլիսոփայական նոր հայացքներ, որոնք ինչ-որ չափով տարբերվում են Արիստոտելի փիլիսոփայությունից: Ավիցեննան եղել է անկախ մտածելակերպի տեր փիլիսոփա: Հունական փիլիսոփայությունից կրած ազդեցությունն այն աստիճանի չի եղել, որ կարելի լինի նրան միայն այդ գաղափարների պարզ վկայողը համարել: Նա փորձել է փիլիսոփայության մեջ ներառել իսլամական գաղափարները: Կյանքի վերջում գրում է «Արևելյան գիտություն» գիրքը, որի գլխավոր մասը ոչնչացվել է և մեզ է հասել միայն տրամաբանական հարցերի բաժինը:
Ավիցեննային են պատկանում 131 հստակ, ինչպես նաև նրան վերագրվող 111 աշխատություններ, որոնցից առավել մեծ համբավ են վայելում փիլիսոփայությունում «Գիրք ապաքինություն», իսկ բժշկագիտությունում «Կանոն բժշկության» աշխատությունները: «Գիրք ապաքինությունը» բաղկացած է 18 հատորներից, որոնք հատկացված են գիտությանն ու փիլիսոփայությանը, տրամաբանությանը, մաթեմատիկային, բնագիտությանն ու աստվածաբանությանը: «Գիրք ապաքինություն»-ն այսօր էլ իսլամական տրամաբանության հեղինակավոր աղբյուրներից է համարվում և ուշադրության կենտրոնում են գտնվում նրա բնագիտության ու աստվածաբանության գլուխները: «Կանուն բժշկություն»-ն էլ երկար դարեր համարվելով բժշկության կարևոր աշխատություններից մեկը, արժեքավոր նյութեր է պարունակում բժշկության, բաղադրյալ ու ոչ-բաղադրյալ դեղերի և տարբեր հիվանդությունների մասին: 12-րդ դարից ի վեր, նրա հեղինակած «Կանոն բժշկության» աշխատությունը թարգմանվել է անգլերեն, ֆրանսերեն և գերմաներեն լեզուների: Ավիցեննան եղել է աշխարհառչակ գիտնական, բժիշկ ՝ ոչ միայն ժամանակակիցների համար: Նրա հատկապես մանկության շրջանում ցուցաբերած ուշիմության մասին բազմաթիվ առասպելներ են պատմում: Այդ առասպելներից շատերում Աբու Ալի Իբն Սինան ներկայացվում է, որպես բուժիչ հեքիմ ՝ ով կյանք է շնորհում, իմաստուն՝ ով գիտի ամեն ինչ: Նրա համար պարզ են բոլոր գաղտնիքները:
Ավիցեննան ունեցել է նաև աշակերտներ, որոնք նույնպես եղել են ժամանակի մեծ գիտնականները:Նրանց միջից ամենահայտնիներից են Աբոլհասան Բահմանյար Իբն Մարզբանը, Աբու Օբեյդոլլահ Աբդոլվահեդ Իբն Մոհամմեդ Ջոզջանին, Աբու Աբդոլլահ Մոհամմեդ Իբն Ահմեդ Ալ-Մաըսումին և Շեյխ Ալի Նասաի Խորասանին:
Իրանցի աշխարհառչակ հեքիմ ՝ Ավիցեննան մահացել է լուսնային հեջրեթի 428 թ.-ին ՝ 58 տարեկան հասակում, իր պարտքը մատուցելով համաշխարհային գիտությանը: Նրա դամբարանը գտնվում է Իրանի Համադան քաղաքում:
parstoday.com