Պարոն Շահմուրադյան, Իրան-Հայաստան միջկառավարական հանձնաժողովի 17-րդ նիստից հետո հայտարարվեց, որ Հայաստանն ու Իրանը կքննարկեն Իրանից Հայաստան գազի մատակարարման ծավալներն ավելացնելու հարցը։ Ի՞նչ հնարավորություններ եք տեսնում այս ուղղությամբ համագործակցությունն ամրապնդելու համար:

Արդեն վաղուց այս հարցը երկու երկրների, հարաբերությունների ընդլայնման և էներգետիկ համագործակցությունների քննարկման օրակարգում էր, և վերջին ամիսներին հաճախ խոսվում էր Իրանից Հայաստան գազի մատակարարման ծավալներն ավելացնելու հարցի շուրջ: Ակնհայտ է, որ միջազգային հարթակում և, մասնավորապես, Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանում տեղի ունեցող աշխարհաքաղաքական զարգացումները և ուկրաինական պատերազմի ֆոնին Արևմուտքի կողմից Ռուսաստանի դեմ սահմանված էներգետիկ և տնտեսական խիստ պատժամիջոցները, որը ամենայն հավանականությամբ մոտ ապագայում չի կարող հեշտությամբ չեղարկվել, Իրանին և Հայաստանին դրել է այնպիսի մի իրավիճակի առջև, որ Հայաստանը ստիպված է միջազգային էմբարգոյի ճնշման տակ գտնվող Ռուսաստանից կրճատել իր նավթագազային կախվածությունը։ Մյուս կողմից, հենց Ռուսաստանի համար ստեղծված պայմանները բացառիկ հնարավորություն են ընձեռել Իրանի համար, որպեսզի կարողանա գազի և նավթի շուկայում փոխարինել Ռուսաստանին և իր էներգակիրները մատակարարել հարևան երկրներին։ Ավելին, Համատեղ գործողությունների համապարփակ ծրագրի շուրջ այժմ Վիեննայում ընթացող բանակցություններում համաձայնության գալու դեպքում, կարողանալ իրանական նավթը և գազը տարբեր ուղղություններով մատակարարել, որի մի մասն է կազմում Հայաստանի տարածքով հասցնել Եվրոպայի սպառողական շուկաները: Ուստի ամենայն վստահությամբ կարող ենք նշել, որ Իրան-Հայաստան էներգետիկ համագործակցության շուրջ ձեռք բերված համաձայնությունն ունի հուսալի ապագա՝ թե Իրանի համար՝ որպես կայուն էներգիա մատակարարող կողմ և թե Հայաստանի՝ որպես վստահելի գործընկեր։

Ինչ վերաբերում է տարանցմանը, Իրանի էներգետիկայի նախարարն ասաց՝ հաշվի առնելով գազի համաշխարհային պահանջարկը՝ պետք է զարգացնել տարանցման հնարավորությունը, «Հյուսիս–Հարավ» մայրուղին շատ լավ տարբերակ է Հայաստանն ապրանքների  տարանցման երկիր դարձնելու համար։ Այսինքն՝ իրանական գազի համար Հայաստանը տարանցիկ երկի՞ր է դիտարկվում, ի՞նչ զարգացումներ կան այս հարցով։

Իրանի Իսլամական Հանրապետությունն արդեն երկար տարիներ է, որ հետաքրքրություն է ցուցաբերում «Հյուսիս-Հարավ» մայրուղին կառուցելու նախագծի նկատմամբ, և այդ ուղղությամբ բազում հանդիպումներ ու բանակցություններ են տեղի ունեցել թե հայկական կողմի, թե այլ միջազգային գործընկեր երկրների ու նախագծին իրենց մասնակցությունը ցուցաբերող շահագրգիր գործարար շրջանակների հետ: «Հյուսիս-Հարավ» մայրուղի կառուցելու հարցը ավելի շատ կարևորություն ստացավ Իրանի համար, նախ կապված Միջուկային հարցով Արևմուտքի կողմից Թեհրանի նկատմամբ սահմանված պատժամիջոցների ֆոնին, իսկ մյուս կողմից, 2020 թվականին արցախյան 44 օրյա պատերազմից հետո Հայաստանի Սյունիքի մարզում ադրբեջանական օկուպանտ ուժերի կողմից Գորիս- Կապան ճանապարհատվածում անցակետեր տեղադրելու ապօրինի քայլից հետո, երբ իրանական բեռնատար մեքենաները բախվեցին լուրջ մաքսատուրք վճարելու և ճանապարհի այդ հատվածում ազատ երթևեկ անելու խնդիրների: Այժմ, երբ ՀԳՀԾ-ի համաձայնության վերականգնման և Իրանի դեմ սահմանված տնտեսական ու էներգետիկ պատժամիջոցները չեղարկելու հույսեր կան, Իրանը փորձում է նախ դրական միջնորդի դերում սատարել հայ-ադրբեջանական և հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը և ճգնաժամերի խաղաղ լուծման գործընթացին, ապա օգնել Հայաստանին՝ երկկողմ ու բազմակողմ ինժեներական ու ներդրումային ջանքերով իրականացնել «Հյուսիս-Հարավ» մայրուղին կառուցելու նախագծը:

Այս նախագծի իրականացումն անկասկած բխում է թե Իրանի, թե Հայաստանի շահերից և կարող է լուրջ ու հեռանկարային կամուրջ հանդիսանալ Պարսից ծոցի իրանական նավահանգիստներից ապրանքները Իրանի և Հայաստանի տարածքով տեղափոխելու դեպի Եվրոպայի, Ռուսաստանի և Սև ծովի ավազանում գտնվող ափամերձ երկրներ: Ավելին, Իրանը «Հյուսիս-Հարավ» ճանապարհի նախագիծը դիտում է որպես իրանական էներգակիրների տարանցման մի նոր հնարավորություն և այլընտրանքային տարբերակ՝ դեպի եվրոպական երկրների շուկաները, որում մեծ դերակատարություն կարող է ունենալ Հայաստանը՝ որպես հարևան և բարեկամ երկիր:

Իսկ Հայաստանի սպառողների համար իրանական գազ վաճառելու ի՞նչ հնարավորություններ կարող են լինել, տարիներ շարունակ խոսվել է այդ մասին:

Անկասկած, շատ մեծ հնարավորություններ կարող է ստեղծվել Հայաստանի սպառողների համար: Նախ, որ իրանական գազը գնի և մատակարարման իմաստով շատ ավելի էժան ու արագ կարող է մատակարարվել Հայաստանի սպառողներին՝ նկատի ունենալով երկու երկրների անմիջական հարևանությունը և տարանցման խողովակաշարի հասանելիությունը Հայաստանի համար, ի տարբերություն ռուսական գազի, որն այժմ միջնորդված ձևով Վրաստանից է տարանցվում դեպի Հայաստան: Մյուս կողմից, Հայաստանը կարող է իրանական ընկերության օգնությամբ ու ներդրումով Սյունիքի մարզում ստեղծել նավթամշակման գործարան և էլեկտրակայան և «Գազ էլեկտրականության դիմաց» իր տնտեսական և էներգետիկ համագործակցությունն ընդլայնել Իրանի հետ։ Իրանը ներկա պայմաններում արդյունաբերության զարգացման համար կարիք ունի էլեկտրաէներգիայի, իսկ արտաքին առևտրի ու իրանական արտադրանքները դեպի Եվրոպայի և Ռուսաստանի շուկաները հասցնելու համար Թեհրանը կարիք ունի հարևան երկրների հետ տրանսպորտային համագործկցության և նոր ճանապարհներ կառուցելու նախագծերի իրացման։

Հետևաբար, Հայաստանը պետք է հայ-իրանական միջկառավարական հանձնաժողովի 17-րդ նիստի շրջանակում Երևանում ձեռք բերված համաձայնություններն օգտագործի երկու երկրների տնտեսական և էներգետիկ համագործակցություններն առավել խորացնելու և ամրապնդելու համար:

ՌՈԶԱ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ, Լրագրող