Բարեկամ և թշնամի երկրները Անդրկովկասի հանրապետությունների հասարակական կարծիքում
Այդ մրցակցությունում կարևորագույն դեր ունի այն, թե որոնք են անդրկովկասյան երկրների հասարակությունների ընկալումներում տվյալ երկրի բարեկամ և թշնամի երկրները։ Անդրկովկասի երկրներում մրցակցող գերտերությունների փափուկ ուժի կիրառման կարևորագույն նպատակներից են տվյալ երկրում իր դրական կերպարի ձևավորումը և հասարակական ընկալումներում իրեն որպես այդ երկրի բարեկամ նույնականացումը։
Նշենք նաև, որ Հայաստանում «Կովկասյան բարոմետր 2019» հետազոտության տվյալները տեխնիկական պատճառներով հավաքագրվել են 2020 թ. հունվարին։
Հայաստան
Հայաստանի ամենամեծ թշնամիները, ինչպես և սպասելի էր, Ադրբեջանը և Թուրքիան են։ Ընդ որում Ադրբեջանը ամենամեծ թշնամի համարողների թիվը 2013-2020-ին աճել է 66.2%-ից 75.0%, իսկ Թուրքիան որպես ամենամեծ թշնամի համարողների թիվը նվազել է 28.2%-ից մինչև 22.8% (Աղյուսակ 3)։ Այդուհանդերձ, ավելի ադեկվատ է այդ երկու երկրների տվյալները դիտարկել համատեղ, քանի որ այդ երկու օբյեկտը հայ հասարակությունում ուժեղ շաղկապված են և հաճախ նույնացվում են։ Ադրբեջանը և Թուրքիան Հայաստանի ամենամեծ թշնամի համարողների ընդհանուր թիվն աճել է 94.4%-ից մինչև 97.8%։
Համանման կերպով, Հայաստանի ամենամեծ բարեկամը, ինչպես և սպասելի էր 2013-ին և 2020-ին Ռուսաստանն էր։
Հայաստանի ամենաբարեկամ և ամենաթշնամի երկրները, 2013 և 2020 թթ․ |
|||||
Երկիր |
Ամենաբարեկամ երկիրը |
Երկիր |
Ամենաթշնամի երկիրը |
||
2013 |
2020 |
2013 |
2020 |
||
ՌԴ |
83.0% |
56.9% |
Ադրբեջան |
66.2% |
75.0% |
Ֆրանսիա |
5.0% |
11.7% |
Թուրքիա |
28.2% |
22.8% |
Եվրոպական որևէ երկիր` ներառյալ Ֆրանսիան |
5.1% |
12.5% |
Եվրոպական որևէ երկիր՝ ներառյալ Ֆրանսիան |
0.0% |
0.0% |
Դժվարացել են պատասխանել |
4.0% |
4.4% |
Դժվարացել են պատասխանել |
2.0% |
0.9% |
Ոչ մեկը |
3.8% |
17.0% |
ՌԴ |
0․5% |
- |
Վրաստան |
1.5% |
- |
ԱՄՆ |
0.5% |
- |
Իրան |
1.3% |
- |
Վրաստան |
0.1% |
- |
Մենք՝ ինքներս |
- |
4.2% |
- |
- |
- |
Աղյուսակ 3
Սակայն Ռուսաստանի նկատմամբ դիրքորոշումը էական փոփոխություն է կրել։ Եթե 2013-ին Ռուսաստանը որպես ամենամեծ բարեկամ երկիր նշել էր հարցվածների 83%-ը, ապա 2020-ին ընդամենը 57%-ը։
Մյուս կողմից, Հայաստանում ամենամեծ բարեկամ երկրի ընկալման հարցում տեղի է ունեցել ևս երկու էական փոփոխություն։ Առաջինը՝ նշանակալի աճել է Ֆրանսիան որպես Հայաստանի ամենաբարեկամական երկիր համարողների թիվը։ Եթե 2013-ին Ֆրանսիան որպես ամենամեծ բարեկամ երկիր նշել էր Հայաստանում հարցվածների 5%-ը, ապա 2019-ին արդեն 12%-ը։
Հայաստանում, ինչպես Վրաստանում, նշանակալի փոխվել է նաև այն անձանց ընդհանուր քանակը, ովքեր համարում են, որ Հայաստանը չունի ամենամեծ բարեկամ երկիր։ 2013-ին նրանց թիվը 3.8%-էր, իսկ 2020-ին արդեն 17.0%։ Ի հավելումն, 2020-ին Հայաստանում կազմավորվել էր մարդկանց շերտ՝ թվով 4.2%, ովքեր համարում են, որ «մեր լավագույն բարեկամը՝ մենք ինքներս ենք»։
Այսպիսով, Հայաստանում 2020-ին առկա էր մարդկանց բավական ստվար շերտ, ովքեր որևէ երկիր չեն ընկալում որպես Հայաստանի ամենամեծ բարեկամ։ Այդ շերտի ծավալը 25.6% է, այդ թվում, 17.0% նրանք են, ովքեր ուղղակիորեն նշել են, որ Հայաստանը չունի ամենամեծ բարեկամ երկիր, 4.2%-ը նրանք են, ովքեր համարել են, որ «մենք ինքներս ենք մեր ամենամեծ բարեկամը» և 4.4% նրանք են, ովքեր դժվարացել են պատասխանել այն հարցին, թե որ երկիրն է Հայաստանի ամենամեծ բարեկամը։
Հայաստանի հասարակությունում ամենամեծ բարեկամ երկրի վերաբերյալ դիրքորոշումների նկարագրված փոփոխությունն ունակ է գործարկելու տարբեր սոցիալական և քաղաքական բացասական պրոցեսներ։ Թուրքիայի հետ սահմանը պաշտպանում է Ռուսաստանը։ Եթե նվազում է Ռուսաստանի ընկալումը որպես Հայաստանի ամենաբարեկամական երկիր, ապա Հայաստանի հասարակությունում կնվազի իր ֆիզիկական պաշտպանվածության զգացողությունը, որը կխթանի արտագաղթը Հայաստանից։
Ռուսաստանի դերի նվազմանը զուգահեռ, որպես Հայաստանի ամենաբարեկամական երկիր, աճում է Ֆրանսիայի դերը։ Սակայն Ֆրանսիան օբյեկտիվորեն ունակ չէ պաշտպանելու Հայաստանն ու հայ հասարակությունն էքզիստենցիալ վտանգներից։ Բացի դրանից, կարող են առաջանալ Ռուսաստանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունները խարխլող քաղաքական պրոցեսներ՝ խիստ բացասական իրավիճակների առաջացման հեռանկարով։
Որպես Հայաստանի ամենաբարեկամ երկիր երրորդ տեղում է Իրանը, որը նշել է հարցվածների 3%-ը: Հաշվի առնելով, վերոբերյալ մեթոդաբանական մեկնաբանությունը, դժվար է գնահատել, թե ինչպիսին է Իրանի նկատմամբ ընդհանուր դրական վերաբերմունքը։
Մնացած երկրները, մասնավորապես ԱՄՆ-ն և Վրաստանը ամենաբարեկամական երկիր են անվանել բնակչության 1-ական տոկոսը։
Եզրակացություններ
Ադրբեջանի հիմնական բարեկամ երկիրը մնում է Թուրքիան։ Հիմքեր չկան ենթադրելու, որ որևէ այլ երկիր, այդ թվում նաև Ռուսաստանը, կարող են այդ հարցում նշանակալի տեղ զբաղեցնել Ադրբեջանի հասարակությունում։ Ադրբեջանի ամենաթշնամական երկիրը Հայաստանն է և այս դեպքում նույնպես հիմքեր չկան ենթադրելու, որ Հայաստանի նկատմամբ այդ դիրքորոշումն էապես կփոխվի։
Հայաստանում տեղի է ունենում Ռուսաստանի, որպես Հայաստանի ամենաբարեկամական երկրի դերի նվազում։ Ավելի ու ավելի մեծ հասարակական շերտ է համարում, որ Հայաստանի ամենաբարեկամ երկիրը Ֆրանսիան է։ Միաժամանակ, զարգանում է այն դիրքորոշումը, որ Հայաստանը չունի ամենաբարեկամական երկիր։ Այդ պրոցեսը կարող է հանգեցնել Հայաստանից արտագաղթի աճին։
Ադրբեջանը և Թուրքիան, որոնք Հայաստանի հասարակությունում ընկալվում են որպես «միասնական» երևույթ, մնում են Հայաստանի ընդհանրական հավաքական թշնամի։ Դրանց, որպես թշնամու դերի նվազումն իրատեսական չէ։
Վրաստանի հասարակական գիտակցությունում 2008 թ.-ից հետո բարեկամ և թշնամի երկրների նույնականացման հարցում առկա է ուժեղ կոգնիտիվ դիսոնանս։ Այդ դիսոնանսի հանգուցալուծման սցենարների շարքում կան այնպիսիք, որոնք ունակ են բարելավելու վրաց հասարակությունում Ռուսաստանի կերպարը։ Այդուհանդերձ, ներկայիս բարդ և սուր գլոբալ հակասությունների պայմաններում՝ մի կողմից Ռուսաստանի, իսկ մյուս կողմից՝ ԱՄՆ, ՆԱՏՕ-ի և Եվրոպական Միության միջև, հնարավոր են ամենատարբեր հանգուցալուծումներ, ինչպես նաև լարված հարաբերությունների հարատևում անորոշ երկար ժամանակահատվածում։
orbeli.am
Սամվել Մանուկյան